عفونت باکتریایی توسط موجوداتی تک‌سلولی ایجاد می‌شود که در بدن تکثیر میشوند یا سمومی تولید میکنند. عفونتهای باکتریایی ممکن است بخش‌های مختلف بدن را درگیر کنند از جمله پوست، ریه، مغز و خون. معمولا این عفونت‌ها با آنتیبیوتیک درمان میشوند، اما می‌دانید چطور می‌توان عفونت باکتریایی را شناسایی و درمان کرد؟ برای اطلاع بیشتر درباره این مسئله مهم، تا انتهای مقاله همراهمان باشید.
باکتری چیست؟
باکتری‌ها موجوداتی زنده و تک‌سلولی هستند که به‌سرعت تکثیر میشوند. میلیون‌ها باکتری در محیط اطراف یا در پوست و درون بدن ما زندگی میکنند. بیشتر باکتری‌ها نه تنها مضر نیستند، بلکه مفید هم محسوب میشوند و میتوانند به هضم غذا و کشتن باکتریهای مضر بدن کمک کنند. بااینحال اگر همین باکتریهای مفید در جایی قرار بگیرند که برای آنها نیست، ممکن است به شما آسیب بزنند.
عفونت باکتریایی چیست؟
عفونت باکتریایی هر نوع بیماری یا عارضه‌ای است که به‌واسطه تکثیر باکتری‌ها یا سم ناشی از آنها ایجاد شود. باکتریهای مضر میتوانند هر جایی از بدن بیماری ایجاد کنند، مثلا در پوست، دستگاه گوارش، ریه، مغز، قلب و خون. عفونت باکتریایی در خون می‌تواند موجب سپسیس شود. علاوه براین، باکتری‌هایی که معمولا مضر نیستند اما وارد جایی از بدن میشوند که نباید هم میتوانند موجب عفونت شوند.
تفاوت عفونت باکتریایی و عفونت ویروسی
عفونت باکتریایی به‌وسیله ارگانیسم‌های زنده تک‌سلولی با دیواره سخت، غشای ضخیم و مایع درون‌سلولی ایجاد می‌شود که خودشان توانایی تکثیر دارند. کمتر از ۱درصد باکتری‌ها میتوانند در انسان بیماری ایجاد کنند. باکتری‌ها میتوانند در محیط‌های مختلف، سرما و گرمای زیاد و حتی زباله‌های رادیواکتیو زنده بمانند.
ویروس‌ها کوچک‌تر هستند و بزرگ‌ترین آنها کوچک‌تر از کوچک‌ترین باکتری است. ویروس‌ها ارگانیسم‌های بدون سلول با پوشش پروتئینی و محتوای آر.ان.ای (RNA) یا دی.ان.ای (DNA) هستند. برخلاف باکتری‌ها، ویروس‌ها نمی‌توانند بدون میزبان زنده بمانند و همیشه برای تکثیر خودشان نیاز دارند که انسان یا سایر موجودات زنده را آلوده کنند. همچنین برای تکثیر باید خودشان را به یک سلول بچسبانند. برخلاف باکتری‌ها، بیشتر ویروس‌ها بیماری‌زا هستند.
عفونت باکتریایی و ویروسی ممکن است علائم مشابهی مثل سرفه، تب، التهاب، استفراغ، خستگی و گرفتگی عضلانی داشته باشند، اما از نظر ساختار و نحوه درمان با هم تفاوت دارند. آنتی‌بیوتیک‌ها میتوانند بیشتر عفونتهای باکتریایی را درمان کنند، اما فقط تعداد کمی از عفونتهای ویروسی با دارو درمان میشوند.
انواع عفونتهای باکتریایی
با توجه به اینکه چطور در معرض باکتری‌ها قرار می‌گیرید و کدام قسمت از بدن درگیر می‌شود، ممکن است عفونتهای مختلفی ایجاد شوند. بعضی از عفونتهای باکتریایی رایج عبارت‌اند از:
- مسمومیت غذایی؛
- بعضی از عفونتهای مقاربتی؛
- ذات‌الریه باکتریایی؛
- بیشتر عفونتهای مجرای ادراری؛
- بعضی عفونتهای پوست، گوش یا سینوس.
شایع‌ترین عفونتهای باکتریایی
- سالمونلا: عامل عفونت غذایی.
- سلولیت، کورک یا زرد زخم: زمینه‌ساز عفونتهای پوستی.
- بیماری پنوموکوکی: شامل عفونتهای گوش و سینوس و بعضی انواع ذات‌الریه.
- بیماری لایم: کنه این بیماری را منتشر می‌کند.
- واژینوز باکتریال: تکثیر باکتری در واژن.
- کلامیدیا و سوزاک: بیماری‌های مقاربتی.
- گلودرد استرپتوکوکی: عفونت باکتریایی شایع در کودکان که موجب گلودرد می‌شود.
- کلستردیوم دیفیسیل: نوعی عفونت روده‌ای.
- اشرشیا کولای: عامل شایع عفونت مجرای ادراری.
نحوه انتشار عفونت باکتریایی
عفونت باکتریایی از طریق قطرات یا گردوغبار موجود در هوا، تماس مستقیم یا غیرمستقیم با باکتری، حامل‌ها (مثل کنه یا پشه) یا غذا و آب آلوده منتشر می‌شود.
۱. انتقال از راه هوا
ممکن است عفونت باکتریایی به‌علت تماس با ذرات گردوغبار، قطرات آب یا مخاط آلوده ایجاد شود. بیماری لژیونر، سیاه سرفه، سل، بیماری منگوکوک و گلودرد استرپتوکوکی به این روش منتشر میشوند.
۲. انتقال با تماس
ممکن است عفونت باکتریایی از طریق تماس مستقیم با پوست یا غشای مخاطی آلوده یا تماس غیرمستقیم با سطوح آلوده منتقل شود. عفونتهای پوستی و بعضی از عفونتهای مقاربتی مثل سوزاک و کلامیدیا از جمله عفونتهای باکتریایی تماسی هستند.
۳. انتقال از طریق حامل
عفونتهایی که توسط حشرات (مثل پشه، کنه یا کک) منتقل میشوند جزو این گروه‌اند، از جمله تب منقوط کوه‌های راکی، بیماری لایم و شیگلا.
۴. انتقال با آب یا غذای آلوده
ممکن است آب و غذای آلوده عامل انتقال عفونت باکتریایی باشند. بیماری‌های گوارشی مثل ای.کلای و سالمونلا از طریق آب یا غذای آلوده منتقل میشوند.
افراد مستعد عفونت باکتریایی
هر فردی ممکن است دچار عفونت باکتریایی شود و تقریبا همه ما در طول زندگی دچار این نوع عفونت می‌شویم، اما بعضی بیماری‌ها فرد را بیشتر در معرض عفونت باکتریایی قرار می‌دهند، از جمله:
- دیابت؛
- سیستم ایمنی ضعیف (به‌علت ایدز، سرطان، درمان سرطان یا مصرف داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی)؛
- زخم باز؛
- جراحی جدید.
علائم عفونت باکتریایی
علائم عفونت باکتریایی به بخش درگیر با باکتری بستگی دارد. به‌جز عفونت پوستی که معمولا با قرمزی و درد پوستی مشخص می‌شود، علامت اصلی عفونت باکتریایی تب است. البته علائم شایع دیگری مثل لرز، خستگی و سردرد هم وجود دارند. با توجه به محل عفونت علائم متفاوتی بروز میکنند، از جمله:
- پوست: قرمزی، تاول، زخم، ورم، درد پوستی.
- دستگاه گوارشی: اسهال، معده درد، حالت تهوع، استفراغ.
- ریه: سرفه، تنگی نفس، درد قفسه سینه، خلط.
- مغز: سفتی گردن، حالت تهوع و استفراغ، حساسیت به نور، گیجی.
- جریان خون: تب بالا، ضعف، عرق، فشار خون پایین.
- قلب: تب بالا، درد قفسه سینه، عرق شبانه، تنگی نفس، سرفه، درد عضله و مفصل.
- مجرای ادراری یا تناسلی: سوزش یا درد هنگام ادرارکردن، ترشح از آلت تناسلی، تکرر ادرار، مقاربت دردناک.
تشخیص عفونت باکتریایی
پزشک با بررسی علائم و معاینات بالینی مثل گوش‌دادن به صدای قلب و ریه و شکم، بررسی پوست و نمونه‌برداری بیماری باکتریایی را تشخیص می‌دهد. اگر پزشک به عفونت ریه، مغز و سایر اندام‌های گوارشی شک کند، آزمایش پرتوی ایکس، سونوگرافی، ام.آر.آی (MRI) و سی.تی اسکن را تجویز می‌کند. همچنین ممکن است از بخش‌های مختلف بدن نمونه‌برداری انجام شود، از جمله:
- پوست یا سایر بافت‌های درگیر؛
- خون؛
- خلط؛
- مایعات اطراف مغز و طناب نخاعی؛
- ادرار؛
- مایعات چشم؛
- مدفوع.
درمان عفونت باکتریایی
همه عفونتهای باکتریایی نیاز به درمان ندارند و بعضی از آنها خودشان از بین می‌روند. با وجود این، ممکن است پزشک با توجه به ناحیه درگیر عفونت و میزان جدی بودن آن انواع آنتیبیوتیک را تجویز کند، از جمله:
- قرص‌های خوراکی؛
- داروهای تزریقی؛
- پماد موضعی؛
- قطره چشمی.
ممکن است پزشک برای ازبین‌بردن درد و ورم داروی مسکن یا داروهای ضدالتهابی تجویز کند. همچنین داروهای کاهش درد یا داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی برای کاهش تب تجویز میشوند. داروی ضدسرفه برای ازبین‌بردن سرفه و سرم برای رفع کم‌آبی گزینه‌های مناسبی هستند.
پیشگیری از عفونت باکتریایی
- واکسیناسیون: برای بسیاری از عفونتهای باکتریایی مثل کزاز، سیاهسرفه، دیفتری، مننژیت، ذات‌الریه و عفونت جریان خون واکسن وجود دارد.
- رعایت بهداشت: شستن مرتب دست‌ها، پوشیدن لباس‌های تمیز و خشک و استفاده از وسایل شخصی از ابتلا به این عفونت‌ها پیشگیری می‌کند.
- تمیز نگه‌داشتن زخم: زخم می‌تواند موجب ورود باکتری به بدن شود. بهتر است زخم‌ها را تمیز کنید و بپوشانید.
- عادات غذایی سالم: نگهداری مناسب غذا، حرارت‌دادن به گوشت و مرغ برای کشتن باکتری و شستن و پوست‌گرفتن میوه‌ها و سبزیجات قبل از مصرف احتمال ابتلا به این نوع عفونت را می‌کاهد.
- رابطه جنسی ایمن و استفاده از کاندوم.
- محافظت در برابر نیش حشرات: پوشیدن لباس مناسب، استفاده از اسپری ضدحشره و بررسی وجود کنه و دفع آن از اقدامات مفیدند.
سؤالات رایج
۱. آیا عفونت باکتریایی جدی است؟
بیشتر عفونتهای باکتریایی مثل زردزخم و کورک معمولا جدی نیستند و بهراحتی با آنتیبیوتیک درمان میشوند. بااینحال، بعضی از عفونتهای باکتریایی که به عمق بدن مثل خون، قلب، مغز و ریه نفوذ میکنند میتوانند زندگی فرد را به خطر بیندازند.
۲. آیا عفونت باکتریایی مسری است؟
بله. بسیاری از عفونتهای باکتریایی مثل سیاهسرفه، سل، استرپتوکوک و باکتریهای مقاربتی از فردی به فرد دیگر منتقل میشوند. البته عفونتهایی که از طریق غذا، پشه یا کنه منتقل میشوند معمولا مسری نیستند.
۳. بیماری باکتریایی چقدر طول میکشد؟
اگر برای درمان بیماری باکتریایی آنتیبیوتیک تجویز شود، معمولا باید ۱ تا ۲ هفته از آن استفاده کنید. در غیر این صورت ممکن است بیماری شما طولانیتر شود.
شما بگویید
شما چقدر با عفونت باکتریایی آشنایی دارید؟ تابه‌حال دچار چه انواعی از آن شده‌اید؟ در صورت تمایل، می‌توانید تجربه و نظرتان را در قسمت ارسال دیدگاه برایمان بنویسید و برای حفظ سلامت دوستانتان این مطلب را از طریق شبکه‌های اجتماعی برایشان ارسال کنید.
