پتاسیم یکی از الکترولیت‌های ضروری برای عملکرد درست بدن است، اما افزایش بیش از حد پتاسیم خون که هایپرکالمی نامیده می‌شود، می‌تواند سبب علائمی مثل خستگی و ضعف عضلانی شود. اگر میزان پتاسیم خون خیلی افزایش یابد، ممکن است موجب حمله قلبی هم بشود. می‌دانید هایپرکالمی چرا اتفاق می‌افتد، چه عوارضی دارد و چطور درمان می‌شود؟ برای آشنایی با درمان پتاسیم بالا تا انتهای مقاله همراهمان باشید.
هایپرکالمی چیست؟
به افزایش بسیار زیاد پتاسیم خون هایپرکالمی گفته می‌شود. پتاسیم یکی از مواد مغذی ضروری برای بدن است که به عملکرد اعصاب و عضلات کمک می‌کند، اما مقدار زیاد آن در خون می‌تواند به قلب آسیب بزند و موجب حمله قلبی شود.
میزان طبیعی پتاسیم در بدن فردی بزرگ‌سال باید ۳٫۵ تا ۵ میلی‌مول بر لیتر باشد. زمانی که میزان پتاسیم بیشتر از ۵٫۵ میلی‌مول بر لیتر باشد، هایپرکالمی اتفاق می‌افتد. افزایش میزان پتاسیم به بیشتر از ۵٫۶ میلی‌مول بر لیتر هم ممکن است مشکلات قلبی را در پی داشته باشد. اگر هم میزان پتاسیم کمتر از ۳٫۴ میلی‌مول بر لیتر باشد، فرد دچار کمبود پتاسیم یا هیپوکالمی است. این عارضه هم می‌تواند زندگی فرد را تهدید کند.
علت هایپرکالمی
پتاسیم اضافی موجود در غذاها و نوشیدنی‌ها توسط کلیه تصفیه و از طریق ادرار دفع می‌شود. هورمون آلدوسترون در حذف پتاسیم توسط کلیه نقش دارد. هنگام بروز هایپرکالمی، بدن شما نمی‌تواند این پتاسیم اضافی را حذف کند، در نتیجه این مقدار اضافی در خون تجمع می‌یابد.
عوامل مختلفی در بروز هایپرکالمی نقش دارند، از جمله:
- داروها: بعضی داروها با افزایش پتاسیم خون در ارتباط‌اند مثل بعضی از داروهای شیمی‌درمانی، مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین، مسدودکننده‌های گیرنده آنژیوتانسین، مسدودکننده‌های بتا، هپارین، بعضی از مکمل‌های گیاهی و آنتی‌بیوتیک‌هایی مثل آموکسی‌سیلین.
- مکمل‌ها: مصرف بیش از حد مکمل‌های پتاسیم می‌تواند میزان پتاسیم خون را افزایش دهد.
- رژیم غذایی سرشار از پتاسیم: باید به میزان پتاسیم دریافتی از رژیم غذایی توجه کرد.
احتمال بروز این عارضه در چه افرادی بیشتر است؟
تمام افراد، حتی کودکان، ممکن است به هایپرکالمی مبتلا شوند. بااین‌حال احتمال بروز هایپرکالمی بر اثر بعضی بیماری‌ها بیشتر است، از جمله:
- بیماری آدیسون؛
- اختلال مصرف الکل؛
- سوختگی در بخش وسیعی از بدن؛
- نارسایی احتقانی قلب؛
- دیابت کنترل‌نشده؛
- ویروس نقص ایمنی انسان؛
- خونریزی داخلی؛
- همولیز یا آسیب سلول‌های قرمز خون؛
- آسیب بافت عضلانی؛
- اختلالات هورمونی؛
- لوپوس؛
- بیماری کلیوی.
علائم هایپرکالمی
بسیاری از افراد مبتلا به هایپرکالمی خفیف علائمی ندارند یا علائمشان شدید نیست. معمولا علائم به‌تدریج و طی چند هفته یا چند ماه ایجاد می‌شوند. البته میزان بسیار زیاد پتاسیم می‌تواند روی قلب اثر بگذارد و زندگی فرد را تهدید کند. هایپرکالمی علائم مختلفی دارد، از جمله:
- درد شکمی یا اسهال؛
- درد قفسه سینه؛
- مشکل تنفسی؛
- فلج در موارد شدید؛
- تپش قلب یا آریتمی؛
- ضعف عضلانی یا بی‌حسی اندام‌ها؛
- حالت تهوع و استفراغ.
عوارض هایپرکالمی
هایپرکالمی شدید می‌تواند ناگهانی ایجاد شود و موجب حمله قلبی شود. حتی هایپرکالمی خفیف هم اگر درمان نشود، می‌تواند در طول زمان به قلب شما آسیب بزند. ضعف و ایست قلبی از دیگر عوارض هایپرکالمی هستند.
تشخیص هایپرکالمی
چون بیشتر افراد علائمی ندارند، ممکن است فرد تا زمان انجام آزمایش خون متوجه بیماری نشود. آزمایش پتاسیم سرُم، میزان پتاسیم خون را نشان می‌دهد. همچنین ممکن است پزشک الکتروکاردیوگرام یا ای.کی.جی (EKG) را تجویز کند. این آزمایش تغییر ضربان قلب در نتیجه هایپرکالمی را نشان می‌دهد.
درمان هایپرکالمی
هدف اصلی درمان هایپرکالمی حذف سریع‌تر پتاسیم اضافی و پایداری قلب است. با توجه به میزان پتاسیم، درمان متفاوت خواهد بود از جمله:
- استفاده از ادرارآورها: این داروها دفعات ادرار را افزایش می‌دهند و بدن شما می‌تواند میزان زیادی از پتاسیم را از طریق ادرار دفع کند. داروهای ادرارآور متنوع‌اند و پزشک با توجه به میزان پتاسیم خون، یکی از آنها را تجویز می‌کند. هرکدام از این داروها بخش متفاوتی از کلیه را هدف قرار می‌دهند.
- تزریق درون‌رگی: میزان خیلی زیاد پتاسیم به درمان فوری نیاز دارد. به همین دلیل برای حفاظت از قلب، کلسیم درون‌رگی تزریق می‌شود. البته اثر این داروها موقتی است. در مرحله بعد، بیمار انسولین درون‌رگی دریافت می‌کند تا به حرکت پتاسیم به درون سلول‌های خونی کمک کند. همچنین ممکن است بیمار برای کاهش بیشتر پتاسیم به داروی استنشاقی آسم به‌نام آلبوترول نیاز داشته باشد.
- مدیریت دارو: بعضی از افراد با قطع مصرف یا تغییر داروهای خاص فشار خون یا سایر داروهای مؤثر بر پتاسیم بهبود می‌یابند. تشخیص اینکه کدام دارو نیاز به تغییر دارد بر عهده پزشک است.
- تجویز اتصال‌دهنده پتاسیم: نوعی داروی روزانه است که به پتاسیم اضافه در روده متصل می‌شود تا این پتاسیم از طریق مدفوع حذف شود. اگر میزان پتاسیم با سایر روش‌ها کم نشود، پزشک اتصال‌دهنده را تجویز می‌کند. اتصال‌دهنده‌ها ۲ نوع خوراکی و تنقیه‌ای دارند. رزین یکی از داروهای متصل‌شونده به پتاسیم است.
- دیالیز: اگر هایپرکالمی ناشی از نارسایی کلیه باشد، ممکن است فرد نیازمند دیالیز باشد. این روش کمک می‌کند که کلیه پتاسیم اضافی را از خون حذف کند.
رژیم غذایی کم‌پتاسیم
بعضی از انواع غذاها حاوی پتاسیم کمتری هستند، از جمله:
- میوه‌هایی مثل سیب و توت.
- سبزیجاتی مانند لوبیا سبز، نخود، بادمجان، قارچ و کلم‌پیچ.
- منابع پروتئینی مانند تخم‌مرغ، مرغ، گوشت.
- کیک‌های بدون شکلات، آجیل یا میوه‌هایی با پتاسیم زیاد.
- نوشیدنی‌هایی مثل آب، چای و قهوه.
پیشگیری از هایپرکالمی
اگر هایپرکالمی دارید یا در معرض آن هستید، رژیم غذایی کم‌پتاسیم بهترین روش حفظ سلامت شماست. رژیم غذایی کم‌پتاسیم حاوی ۲۰۰۰ میلی‌گرم بر لیتر پتاسیم در روز است. البته شاید لازم باشد غذاهای حاوی پتاسیم زیاد را کلا کنار بگذارید، از جمله:
- مارچوبه؛
- آووکادو؛
- موز؛
- مرکباتی مثل پرتقال و گریپ‌فروت؛
- مغزها و دانه‌ها و کره بادام‌زمینی؛
- سبزیجاتی مانند کلم بروکسل؛
- حبوبات؛
- شیر و ماست؛
- شکلات؛
- اسفناج پخته؛
- خربزه؛
- شلیل؛
- سیب‌زمینی؛
- آلو خشک و کشمش و سایر میوه‌های خشک؛
- کدو حلوایی؛
- جایگزین نمک حاوی پتاسیم؛
- گوجه‌فرنگی و محصولات بر پایه گوجه‌فرنگی مثل سس کچاپ.
زمان مراجعه به پزشک
در صورت بروز بعضی از علائم باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید، از جمله:
- مشکل تنفسی؛
- ضعف عضلانی یا خستگی شدید؛
- درد شکمی شدید و استفراغ یا اسهال؛
- ضربان قلب ضعیف، درد قفسه سینه یا علائم حمله قلبی.
شما بگویید
علائم هایپرکالمی به‌ندرت بروز می‌کنند، پس لازم است علاوه بر رعایت رژیم غذایی سالم، حتما با آزمایش خون میزان پتاسیم را بررسی و در صورت نیاز برای درمان پتاسیم بالای خون اقدام کنید. شما مراقب الکترولیت‌های بدن را هستید؟ آیا تابه‌حال دچار هایپرکالمی شده‌اید؟ در صورت تمایل، می‌توانید تجربه و نظرتان را در قسمت ارسال دیدگاه با ما به اشتراک بگذارید و این مطلب را از طریق شبکه‌های اجتماعی برای دوستانتان ارسال کنید.
من در رژیم کتوژنیک هر روز پودر تارتار که دارای پتاسیم زیاد است بدون اندازه گیری دقیق، استفاده می کردم. و دچار اسهال شدید می شدم. با خواندن این مقاله متوجه شدم که این اسهال مربوط به بالا رفتن پتاسیم در بدنم بوده است.
بنابراین توصیه می کنم در هر رژیم غذایی کاملا طبق اصول و اندازه اش رفتار کنید و به هشدارهای بدنتان هم توجه کنید. ممکن است یک ماده غذایی و دارویی اصلا به شما نسازد و برایتان خطرساز شود.
سلام مریم عزیز؛
ممنون که تجربه ت رو با ما به اشتراک گذاشتی. شاد و سلامت باشی
من هم الان در رژیم کتو هستم ویک هفته است هر روز پودر تارتار یه قاشق چای خوری مصرف می کنم ولی هم دل درد دارم هم ضعف شدید پا
نمی دونم بازم استفاده کنم یا رهاش کنم 😢
سلام سحر جان.
در این مورد با منتخصص مشورت کنید.