عفونت زخم وقتی رخ می دهد که به‌درستی از زخم مراقبت نکنیم و آلودگی‌هایی مانند باکتری وارد بافت آسیب‌دیده پوست شوند و آنجا رشد کنند. در این صورت، ممکن است آن ناحیه دچار درد، التهاب و قرمزی شود. معمولا زخم عفونی نیاز به درمان خاصی ندارد، اما اگر عفونت جدی باشد، نیازمند مراقبت پزشکی خواهد بود. برای آشنایی بیشتر با روش‌های پیشگیری از عفونت زخم و تشخیص و درمانش با ما همراه باشید.
عفونت زخم چیست؟
هنگامی که باکتری از طریق پارگی پوست وارد بدن می‌شود، عفونت زخم رخ می‌دهد. ممکن است این عفونت فقط پوست را درگیر کند یا به بافت‌های عمیق‌تر و اندام‌های نزدیک به زخم نیز سرایت کند.
علائم عفونت زخم
زخم عفونی به‌جای اینکه به‌مرور زمان بهتر شود، بدتر می‌شود و درد، قرمزی و التهاب آن بیشتر می‌شود. اگر قرمزی اطراف زخم از پهنای انگشت شست فرد بیشتر باشد، نشانه عفونت است. همچنین ممکن است عفونت زخم به بروز این علائم نیز منجر شود:
- گرمی پوست اطراف زخم؛
- ترشحات زرد یا سبز از زخم؛
- بوی نامطبوع؛
- خط‌های قرمز روی پوست اطراف زخم؛
- تب و لرز؛
- درد؛
- تهوع و استفراغ.
آزمایش‌های تشخیصی
اگر به‌علت عفونت زخم به پزشک مراجعه کنید، درباره سابقه پزشکی‌تان می‌پرسد و شما را معاینه می‌کند و علت ایجاد زخم را جویا می‌شود. ممکن است این آزمایش‌ها را نیز تجویز کند:
- آزمایش خون برای بررسی نشانه‌های عفونت.
- سیتی اسکن یا عکس‌برداری با اشعه ایکس برای تشخیص عفونت بافت‌های عمیق‌تر یا وجود اجسام خارجی در زخم. (ممکن است برای بهبود کیفیت عکس‌برداری به شما مایع کنتراست داده شود که در صورت حساسیت به مایع کنتراست، باید به پزشک اطلاع دهید.)
- کشت زخم شامل گرفتن مایعات یا بافت از زخم. (پزشک این نمونه را به آزمایشگاه می‌فرستد تا میکروبی را شناسایی کند که باعث عفونت شده است.
چه عواملی احتمال عفونت زخم را افزایش می‌دهند؟
بریدگی‌ها، خراش‌ها و آسیب‌های دیگر به پوست ممکن است باعث ورود باکتری به زخم و تکثیر آن شوند. این باکتری می‌تواند از پوست اطراف زخم، محیط یا جسمی که زخم را ایجاد کرده است منتقل شود. یکی از مهم‌ترین روش‌ها برای کاهش احتمال عفونت تمیز کردن زخم است.
هر عاملی که توانایی بدن برای التیام زخم را کاهش دهد، احتمال عفونت زخم را بیشتر می‌کند. این عوامل عبارت‌اند از:
- سن بالای ۶۵ سال؛
- سیگار کشیدن؛
- چاقی؛
- بیماری‌هایی که باعث ضعف سیستم ایمنی می‌شوند مانند دیابت و ایدز و سرطان؛
- داروهایی که باعث ضعف سیستم ایمنی می‌شوند مانند استروئیدها؛
- کاهش تحرک (مثلا افرادی که بیشتر اوقات در تخت خود هستند)؛
- پرتودرمانی و شیمی‌درمانی؛
- تغذیه نامناسب و کمبود ویتامین؛
- وجود اجسام خارجی در زخم مانند شیشه یا آهن؛
- کاهش جریان خون به زخم به‌علت فشار خون بالا یا رگ خونی مسدودشده.
این عوامل نیز باعث می‌شوند که زخم‌ها بیشتر در معرض عفونت باشند:
- زخم‌های بزرگ، عمیق یا دارای لبه نامنظم.
- ورود خاک یا ذرات خارجی به زخم.
- ایجاد زخم بر اثر گاز حیوان یا انسان.
- ایجاد زخم توسط جسمی کثیف، زنگ‌زده یا آلوده به میکروب.
روش‌های پیشگیری از عفونت زخم
افرادی که دچار عفونت کوچکی شده‌اند، می‌توانند آن را در خانه درمان کنند. البته مهم نیست که فکر می‌کنید زخم شما دچار عفونت شده است یا نه، در هر صورت باید این اقدامات را برای مراقبت از زخم انجام دهید:
- مطمئن شوید که همه وسایل مراقبت از زخم تمیزند. مثلا اگر از موچین برای بیرون کشیدن اجسام خارجی استفاده می‌کنید، ابتدا آن را با الکل تمیز کنید.
- دست‌های خود را با صابون و آب گرم بشویید، سپس آب بکشید و خشک کنید.
- اگر خونریزی دارید، یک بانداژ یا گاز تمیز را روی زخم بگذارید و تا قطع‌شدن خونریزی فشارش دهید.
- برای تمیزکردن بریدگی یا خراش، آن را چند دقیقه زیر آب گرم بگیرید. با آب گرم و صابون پوست اطراف زخم را تمیز کنید، اما اجازه ندهید صابون وارد زخم شود.
- مطمئن شوید که خاک و آلودگی‌هایی مانند چمن یا سنگ‌ریزه داخل زخم نباشند. می‌توانید برای خارج‌کردن آلودگی‌ها از موچین استفاده کنید یا زخم را به‌آرامی با پارچه‌ای نرم و مرطوب پاک کنید.
- می‌توانید لایه نازکی از پماد ضدعفونی‌کننده یا وازلین روی بریدگی یا خراش بمالید.
- پیش از پوشاندن زخم با گاز یا بانداژ، اجازه دهید در هوای آزاد خشک شود. نیازی نیست که بریدگی‌ها و خراش‌های کوچک را بپوشانید.
چند نکته درباره پیشگیری از عفونت زخم
- حداقل روزی ۱ بار پانسمان زخم را عوض کنید. اگر پانسمان مرطوب یا کثیف شد، باید سریع عوضش کنید.
- هر روز زخم را به‌آرامی بشویید.
- بهتر است از بتادین استفاده نکنید، زیرا باعث تحریک پوست بعضی از افراد می‌شود. همچنین اگر سایر پمادهای ضدعفونی‌کننده باعث تحریک زخم شما شدند، از آنها استفاده نکنید.
- پوست یا جای خشک‌شده زخم را دستکاری نکنید، زیرا باعث باقی‌ماندن جای زخم، التیام کندتر و افزایش احتمال عفونت زخم می‌شود.
- اگر زخم بعد از ۱ یا ۲ روز بهتر نشد، به پزشک مراجعه کنید.
درمان عفونت زخم
عفونت‌های شدید به درمان پزشکی فوری نیاز دارند، مخصوصا عفونت‌هایی که باعث تب، احساس ناخوشی، ترشح یا خطوط قرمز اطراف زخم می‌شوند. آنتی بیوتیک برای درمان عفونت زخم باکتریایی استفاده می‌شود. برای درمان کامل عفونت، باید دوره مصرف آنتی‌بیوتیک را کامل کنید تا مانع مقاومت باکتری به دارو شوید. همچنین ممکن است از اکسیژن‌درمانی پرفشار (Hyperbaric oxygen therapy) برای رساندن اکسیژن بیشتر به زخم و بهبود سریع‌تر آن استفاده شود.
بعضی زخم‌ها علاوه بر تمیزکردن، به درمان‌های بیشتری نیاز دارند. اگر زخم بزرگ یا عمیق باشد، ممکن است برای بستن آن از بخیه استفاده شود. معمولا زخم‌های کوچک‌تر با چسب مایع پزشکی یا نوارهای مخصوص بسته می‌شوند. اگر بافت مرده یا آلوده در زخم وجود داشته باشد، ممکن است پزشک طی عملی به‌نام دبریدمان این بافت را خارج کند. این کار باعث بهبودی سریع‌تر و پیشگیری از عفونت می‌شود.
افرادی که حیوان گازشان گرفته است یا با اجسام کثیف و زنگ‌زده زخمی شده‌اند، در معرض کزازند و باید واکسن آن را دریافت کنند. بیماری کزاز که ممکن است باعث مرگ شود، هنگامی رخ می‌دهد که باکتری عامل آن وارد جریان خون شود و سمومی را تولید کند که بر اعصاب اثر می‌گذارند. اسپاسم دردناک ماهیچه، قفل‌شدن فک و تب از علائم کزازند.
درمان خانگی عفونت زخم
اگر می‌خواهید با روش‌های آسان و خانگی زخم خود را درمان کنید و باعث بهبود سریع‌تر عفونت شوید، باید این نکات را در نظر بگیرید:
- طبق نکات گفته‌شده در قسمت پیشگیری، از زخم خود مراقبت کنید. باید زخم خود را تمیز و خشک نگه دارید. ممکن است نیاز باشد هنگام حمام زخم خود را بپوشانید تا خیس نشود.
- غذاهای سالم بخورید. میوه، سبزیجات، نان‌های سبوس‌دار، لبنیات کم‌چرب، حبوبات، گوشت بدون چربی و ماهی از جمله این غذاها هستند. خوردن غذای سالم باعث می‌شود زودتر خوب شوید. همچنین ممکن است به مکمل‌های ویتامین و مواد معدنی نیاز داشته باشید.
- بیماری‌های زمینه‌ای را درمان کنید. برای مهار بیماری‌هایی که باعث کندشدن بهبودی می‌شوند، مانند دیابت و فشار خون بالا، به دستورات پزشک توجه کنید.
- سیگار نکشید. نیکوتین و سایر مواد شیمیایی سیگار باعث التیام کند زخم می‌شوند. اگر سیگار می‌کشید و می‌خواهید آن را ترک کنید، باید با پزشک خود مشورت کنید. در نظر داشته باشید که سیگارهای الکترونیکی هم نیکوتین دارند و باید پیش از مصرف آنها با پزشک مشورت کنید.
عوارض عفونت زخم
اگر عفونت زخم درمان نشود، ممکن است به قسمت‌های دیگر بدن نیز گسترش یابد و سبب عوارض خطرناکی شود مانند:
- سلولیت (Cellulitis): نوعی عفونت لایه‌های عمیق‌تر پوست است و می‌تواند باعث التهاب، قرمزی و درد در ناحیه زخم شود. سایر علائم آن نیز عبارت‌اند از تب، سرگیجه، تهوع و استفراغ.
- عفونت استخوان (Osteomyelitis): نوعی عفونت باکتریایی است و علائم آن درد، قرمزی و التهاب در ناحیه زخم‌اند. همچنین ممکن است افراد به تب و کوفتگی نیز دچار شوند.
- سپسیس: پاسخ ایمنی شدیدی است که ممکن است با ورود عفونت به جریان خون رخ دهد. ممکن است سپسیس به ازکارافتادن اندام‌های مختلف منجر شود یا کشنده باشد.
- باکتری گوشتخوار (Necrotizing fasciitis): نوعی بیماری نادر است که بر اثر آن عفونت باکتریایی به درون بافت فاشیایی زیر پوست نفوذ می‌کند. باکتری گوشتخوار یک موقعیت اورژانسی است که باعث آسیب شدید به پوست و درد می‌شود و امکان دارد به سراسر بدن گسترش یابد.
چه زمان به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورت مشاهده علائم زیر، باید مراقبت اورژانسی دریافت کنید:
- تنگی نفس؛
- تپش سریع قلب؛
- گیجی؛
- بیرون‌زدن خون از بانداژ؛
- جداشدن لبه‌های زخم یا احساس پارگی آن؛
- درد شدید؛
- خطوط قرمز در اطراف ناحیه عفونی.
اگر این علائم را داشتید، باید به پزشک مراجعه کنید:
- تب یا لرز.
- درد بیشتر، قرمزی و التهاب اطراف زخم.
- بهترنشدن علائم.
- بی‌حسی اطراف زخم.
عفونت بریدگی چیست؟
اگر بریدگی عفونی درمان نشود، ممکن است سبب ایجاد بیماری شدیدی شود. معمولا عفونت‌های شدید پوستی از کوچک‌ترین بریدگی‌ها شروع می‌شوند. به همین دلیل تشخیص عفونت بریدگی اهمیت زیادی دارد. اگر می‌خواهید عفونت بریدگی را تشخیص دهید، دنبال این علائم باشید:
- التهاب؛
- قرمزی؛
- تب موضعی؛
- ترشحات چرکی.
معمولا فقط دکترها و اعضای کادر درمان می‌توانند برای مبارزه با عفونت به شما آنتی‌بیوتیک بدهند. اگر عفونت زخم درمان نشود، می‌تواند جدی‌تر شود و در نهایت عفونتی سیستمی در کل بدن ایجاد کند. نشانه‌های عفونت شدیدتر عبارت‌اند از:
- تب بالای ۳۸ درجه: اگر علاوه بر محل بریدگی، تمام بدن دچار تب شود، یعنی عفونت در حال گسترش است.
- بدن‌درد: درد در مفاصل و ناحیه‌هایی که به محل جراحت نزدیک نیستند، ممکن است نشانه گسترش عفونت باشد. اگر محل بریدگی شما درد کند طبیعی است، اما بقیه بدن نباید درد داشته باشد.
- تهوع یا اسهال: این دو نشانه انتقال عفونت از محل آسیب به سایر قسمت‌های بدن‌اند، مخصوصا به دستگاه گوارش.
سخن پایانی
اگر باکتری وارد زخم و آنجا تکثیر شود، عفونت زخم رخ می‌دهد. بهترین راه پیشگیری از این عارضه، تمیزکردن بریدگی‌ها، خراش‌ها و سایر زخم‌های کوچک و پانسمان آنهاست. زخم‌های بزرگ‌تر، عمیق‌تر یا جدی‌تر فقط به‌کمک پزشک درمان می‌شوند. خوب است علائم عفونت زخم را بشناسید و با مشاهده آنها هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید. اگر این نوع عفونت سریع درمان نشود، می‌تواند عوارض خطرناک یا حتی مرگباری داشته باشد.
