پیس میکر یا ضربان ساز قلب دستگاه کوچکی است که در قفسه سینه نصب می‌شود و ضربان قلب را طبیعی نگه می‌دارد. گاهی فرد مدت کوتاهی به ضربانساز نیاز دارد مانند دوران نقاهت پس از جراحی و گاهی هم ممکن است مادام‌العمر به ضربانساز نیاز داشته باشد. هرآنچه لازم است درباره پیس میکر بدانید، در این مقاله خواهید خواند. با ما همراه باشید.
قلب چگونه کار می‌کند؟
قلب پمپی عضلانی به‌اندازه مشت است که ۴ حفره دارد، ۲ حفره در سمت چپ و ۲ حفره در سمت راست. حفره‌های بالایی (دهلیز راست و چپ) و پایینی (بطن راست و چپ) با سیستم الکتریکی قلب کار می‌کنند تا سرعت مناسب ضربان قلب حفظ شود. (معمولا ۶۰ تا ۱۰۰ تپش در دقیقه برای بزرگ‌سالان در حالت استراحت)
سیستم الکتریکی ضربان قلب را تنظیم می‌کند. این سیستم از گروهی از سلول‌ها در بالای قلب (گره سینوسی) شروع می‌شود و به پایین گسترش می‌یابد و باعث انقباض و پمپاژ خون می‌شود. افزایش سن، آسیب عضله قلب بر اثر حمله قلبی، مصرف برخی داروها و برخی شرایط ژنتیکی می‌تواند باعث نامنظم‌شدن ریتم قلب شود.
پیس میکر چیست و چگونه کار می‌کند؟
ضربانساز قلب ۲ بخش دارد:
- مولد ضربان: این ظرف فلزی کوچک شامل یک باتری و مدار الکتریکی است که سرعت پالس‌های الکتریکی ارسال‌شده به قلب را تنظیم می‌کنند.
- لید: ۱ تا ۳ سیم انعطاف‌پذیر و عایق که هرکدام در ۱ یا چند حفره قلب قرار می‌گیرند و پالس‌های الکتریکی را برای تنظیم ضربان قلب ارسال می‌کنند. یک سر لید به مولد متصل می‌شود و سر دیگر آن از طریق رگ وارد قلب می‌شود.
دستگاه ضربان ساز قلب فقط در صورت نیاز کار می‌کند. پیس میکر پس از نصب، فعالیت الکتریکی قلب را تنظیم می‌کند. اگر ضربان قلب خیلی آهسته باشد، ضربانساز با فرستادن سیگنال الکتریکی کوچکی به عضله قلب دستور منقبض‌شدن می‌دهد.
بیشتر افرادی که پیس میکر دارند، بیشتر اوقات سیستم الکتریکی خود قلب ضربان قلبشان را تولید می‌کند و در صورت نیاز به تنظیم ضربان قلب، ضربانساز وارد عمل می‌شود.
انواع پیس میکر
- داخل‌وریدی: این پیس میکر نوعی ضربانساز سنتی است که ممکن است تک لید یا ۲لید باشد. ضربانساز داخل‌وریدی دارای مولد پالس، سیم (لید) و الکترود است. سیم‌ها به رگ‌ها متصل می‌شوند و پالس را به قلب می‌فرستند.
- دوبطنی: این نوع پیس میکر ضربان را به هر ۲ بطن قلب (حفره‌های پایین) و یکی از دهلیزهای قلب (حفره بالایی) می‌فرستد.
- اپیکاردیال: با این نوع ضربانساز الکترودها به‌جای حفره‌های قلب به سطح قلب متصل می‌شوند.
- بی‌سیم (بدون لید): با این ضربانساز مولد و الکترودها در دستگاهی قرار می‌گیرند که داخل حفره قلب قرار دارد.
نحوه نصب پیس میکر
- مولد زیر استخوان ترقوه قرار می‌گیرد؛
- لیدها از توی رگ‌ها رد می‌شوند و داخل قلب قرار می‌گیرند؛
- انتهای لید به مولد وصل می‌شود.
گاهی هم‌زمان با انجام جراحی قلب، پزشک پیس میکر را هم نصب می‌کند و گاهی هم ممکن است این عمل را سرپایی با بی‌حسی موضعی انجام دهد. نصب ضربانساز ممکن است حدود ۱ ساعت یا بیشتر طول بکشد.
تنظیم سرعت و برنامه‌نویسی پیس میکر
ضربان‌سازهای اولیه فقط می‌توانستند با ضربان خاصی کار کنند. هرزمان که ضربان طبیعی قلب بیمار کمتر از ضربان ازپیش‌تعیین‌شده (مثلا ۷۰ تپش در دقیقه) بود، ضربانساز با ضربان ثابت شروع به کار می‌کرد. ضربان‌سازهای جدید امکانات بیشتری دارند و قابل‌برنامه‌ریزی‌اند. برنامه‌نویسی پیس میکر بی‌سیم و با دستگاه خاصی به‌نام پروگرامر انجام می‌شود که دستورات جدیدی را به مولد ارسال می‌کند.
ضربان‌سازها از چندین فناوری برای تعیین ضربان بهینه استفاده می‌کنند که ۲ مورد از آنها مهم‌تر از بقیه‌اند:
- حسگر فعالیت: این حسگر حرکت بدن را تشخیص می‌دهد. هرچه فرد فعال‌تر باشد، ضربانساز ضربان‌های قلب را سریع‌تر اندازه‌گیری خواهد کرد و با رسیدن به محدوده ازپیش‌تعیین‌شده شروع به کار می‌کند.
- حسگر تنفس: این حسگر سرعت تنفس را اندازه می‌گیرد. وقتی فرد فعالیت بیشتری داشته باشد، سرعت تنفسش هم بیشتر خواهد شد و با رسیدن به محدوده تعیین‌شده، ضربانساز فعال می‌شود.
چه کسانی به پیس میکر قلبی نیاز دارند؟
تپش نامنظم قلب دلایل مختلفی دارد. پیس میکرها معمولا برای درمان آریتمی‌های قلبی به کار می‌روند که باعث آهسته‌شدن ضربان قلب (برادی‌کاردی) فرد می‌شود. مثلا سندرم سینوس بیمار و بلوک قلبی می‌توانند باعث برادی‌کاردی شوند.
علائم برادی‌کاردی ضعف، خستگی، سبکی سر، سرگیجه و غش هستند که ضربانساز می‌تواند آنها را از بین ببرد.
در برخی افراد مبتلا به نارسایی قلبی، از نوعی پیس میکر به‌نام دستگاه درمان همگام‌سازی مجدد قلبی (CRT) استفاده می‌شود که می‌تواند عملکرد و علائم را در بسیاری از افراد مبتلا به نارسایی قلبی بهبود بخشد.
سایر مشکلاتی که با پیس میکر درمان می‌شوند، عبارت‌اند از:
- تاکی‌کاردی (ضربان قلب خیلی سریع)؛
- بیماری یا نقص قلبی؛
- حمله قلبی؛
- پیوند قلب؛
- بزرگ‌شدن قلب.
تشخیص نیاز به پیس میکر
قبل از اینکه پزشک درباره لزوم استفاده از ضربانساز تصمیمی بگیرد، از شما می‌خواهد چندین آزمایش برای یافتن علت ضربان نامنظم قلب انجام بدهید. آزمایش‌های قبل از دریافت ضربانساز ممکن است شامل این موارد باشند:
- الکتروکاردیوگرام (ECG یا EKG): این آزمایش سریع و بدون درد فعالیت الکتریکی قلب را اندازه‌گیری می‌کند. الکترودها روی قفسه سینه و گاهی اوقات بازوها و پاها قرار می‌گیرند. سیم‌ها الکترودها را به کامپیوتری متصل می‌کنند که نتایج آزمایش را نمایش می‌دهد. نوار قلب وضعیت ضربان قلب را مشخص خواهد کرد.
- مانیتورینگ هولتر: مانیتور هولتر دستگاه پوشیدنی کوچکی است که ضربان قلب را ثبت می‌کند. ممکن است پزشک از شما بخواهد ۱ تا ۲ روز از مانیتور هولتر استفاده و ضربان قلبتان را ثبت کنید.
- اکوکاردیوگرافی: این آزمایش غیرتهاجمی از امواج صوتی برای تولید تصاویری از اندازه، ساختار و حرکت قلب استفاده می‌کند.
- تست ورزش: برخی از مشکلات قلبی فقط حین ورزش رخ می‌دهند. برای انجام این آزمایش، قبل و بلافاصله بعد از راه‌رفتن روی تردمیل یا استفاده از دوچرخه ثابت نوار قلب گرفته می‌شود. گاهی اوقات تست ورزش همراه اکوکاردیوگرافی یا تصویربرداری هسته‌ای انجام می‌شود.
نکات احتیاطی
بعید است ضربانساز به‌علت تداخل الکتریکی به‌درستی کار نکند. بااین‌حال بهتر است اقدامات احتیاطی را در نزدیکی این وسایل مدنظر داشته باشید:
- تلفن همراه: صحبت با تلفن همراه بی‌خطر است، اما تلفن همراهتان را حداقل ۱۵ سانتی‌متر از ضربانساز دور نگه دارید. تلفن همراه را در جیب پیراهن نگذارید. وقتی با تلفن صحبت می‌کنید، آن را سمتی نگه دارید که ضربانساز نصب نشده است.
- سیستم‌های امنیتی: عبور از دستگاه فلزیاب در کار ضربانساز اختلالی ایجاد نمی‌کند. البته فلز موجود در پیس میکر می‌تواند زنگ خطر را به صدا درآورد. از ماندن در نزدیکی سیستم تشخیص فلز یا تکیه‌دادن به آن خودداری کنید.
- تجهیزات پزشکی: برخی از روش‌های پزشکی مانند ام‌آرآی، سی‌تی‌اسکن، پرتودرمانی، کوتر الکتریکی برای مهار خون‌ریزی در حین جراحی و سنگ‌شکنی با امواج شوک برای شکستن سنگ‌های بزرگ کلیه یا سنگ کیسه صفرا می‌توانند عملکرد ضربانساز را مختل کنند.
- تجهیزات تولید برق: حداقل ۶۰ سانتی‌متر دورتر از تجهیزات جوشکاری، ترانسفورماتورهای ولتاژ بالا یا سیستم‌های موتور ژنراتور بایستید.
- برای جلوگیری از مشکلات احتمالی، مدرکی همراه داشته باشید که در آن قید شده باشد ضربانساز دارید.
وسایلی که بعید است عملکرد ضربانساز را مختل کنند، عبارت‌اند از:
- مایکروویو؛
- تلویزیون و کنترل از راه دور؛
- رادیو؛
- توستر؛
- ریش‌تراش برقی؛
- مته‌های برقی.
نشانه‌های مشکل‌داشتن پیس میکر
گاهی پیس میکر دچار مشکل می‌شود یا از کار می‌افتد. علائم مشکل‌داشتن ضربانساز عبارت‌اند از:
- غش یا ازدست‌دادن هوشیاری؛
- ضربان قلب آهسته؛
- تپش قلب؛
- درد قفسه سینه؛
- مشکلات تنفسی یا احساس تنگی نفس؛
- احساس سرگیجه یا سبکی سر؛
- انقباض عضلات شکم؛
- سکسکه.
عوارض پیس میکر قلب
عوارض جراحی نصب ضربانساز یا داشتن ضربانساز رایج نیستند، بااین‌حال عبارت‌اند از:
- عفونت در نزدیکی محلی که دستگاه نصب شده است.
- تورم، کبودی یا خون‌ریزی در محل ضربانساز، به‌خصوص در صورت مصرف داروهای رقیق‌کننده خون.
- لخته‌شدن خون (ترومبوآمبولی) در نزدیکی محل ضربانساز.
- آسیب به عروق خونی یا اعصاب نزدیک ضربانساز.
- ریزش ریه (پنوموتوراکس).
- تجمع خون در فضای بین ریه و دیواره قفسه سینه (هموتوراکس).
- حرکت دستگاه یا لیدها که می‌تواند منجر به سوراخ‌شدن قلب شود (نادر).
شما بگویید
آیا خودتان یا عزیزانتان ضربانساز دارید؟ قیمت پیس میکر چقدر است؟ لطفا نظرات و تجربیات ارزشمندتان را با ما و کاربران عزیزمان در میان بگذارید.
