تست ورزش آزمایشی است که واکنش قلب به شدیدترین فعالیت را مشخص میکند. برای انجام این آزمایش معمولا فرد به دستگاه نوار قلب (EKG) وصل میشود، روی تردمیل راه می‌رود یا روی دوچرخه ثابت رکاب می‌زند تا فعالیت قلب ثبت شود. بیماری‌های قلبی مختلفی با این روش تشخیص داده میشوند، پس برای آشنایی بیشتر با روش انجام، مزایا و کاربردهای آن با ما همراه باشید.
تست ورزش قلب چیست؟
در تست ورزش قلب، ریتم قلبی، تنفس، فشار خون و ضربان قلب حین راه‌رفتن روی تردمیل یا رکاب‌زدن روی دوچرخه ثابت اندازه‌گیری میشوند. البته ممکن است افرادی که به آرتروز مبتلا هستند نتوانند فعالیت‌های لازم برای تست ورزش را انجام دهند و به‌جای آن، پزشک به این افراد داروهایی میدهد که مانند ورزش‌کردن باعث فعالیت بیشتر قلب میشوند.
تست ورزش برای پاسخ به این سؤالات انجام میشود:
- آیا قلب به‌خوبی خون را به بدن پمپاژ میکند؟
- آیا قلب به‌اندازه کافی خون دریافت میکند؟
- توان فعالیت جسمانی فرد در مقایسه با هم‌سالان و هم‌جنسانش چگونه است؟
- آیا علائمی مانند درد قفسه سینه، تنگی نفس، احساس تپش سریع قلب یا حتی سرگیجه بر اثر فعالیت ایجاد میشود؟
پاسخ به این سؤال‌ها تشخیص بعضی بیماری‌ها را ساده‌تر میکند، از جمله:
- مشکلات ماهیچه یا دریچه قلب؛
- خون‌رسانی ناکافی به ماهیچه قلبی؛
- بی‌ثباتی فعالیت عصبی قلب حین استراحت و ورزش.
تست ورزش به پزشک کمک میکند که از درستی تشخیص خود یا درمانی که برای کاهش خطر سکته قلبی تجویز کرده است، مطمئن شود.
تست ورزش چطور انجام میشود؟
این تست در ابتدا باعث میشود که قلب سریع‌تر و قوی‌تر کار کند. برای بسیاری از افراد این مرحله شامل ورزش با تردمیل یا دوچرخه ثابت است و به همین دلیل هم این آزمایش تست ورزش نامیده میشود. پزشک واکنش قلب به فعالیت را با اندازه‌گیری این موارد می‌سنجد:
- فشار خون؛
- ضربان قلب؛
- میزان اکسیژن خون؛
- فعالیت الکتریکی قلب؛
- عملکرد قلب در مقایسه با گروه هم‌سالان و هم‌جنسان.
انواع تست ورزش برای قلب
روش‌های مختلفی برای انجام تست ورزش وجود دارند که بسته به نیازهای فرد استفاده میشوند. در ادامه، این روش‌ها را بررسی می‌کنیم.
۱. تست تنش ورزش (Exercise stress test)
حین تست ورزش، پزشک سعی میکند ضربان قلب، فشار خون، تنفس و میزان خستگی را پس از مقادیر مختلف فعالیت جسمانی بسنجد. تست تنش با ورزش با تردمیل انجام میشود و این مراحل را دارد:
- پزشک با وصل‌کردن الکترودهای نوار قلب به قفسه سینه فرد فعالیت قلب را تحت‌نظر می‌گیرد و نتیجه را بررسی میکند.
- فرد روی تردمیل می‌ایستد و با شروع حرکت تردمیل، فرد به آهستگی شروع به راه‌رفتن میکند.
- سرعت تردمیل به‌تدریج افزایش می‌یابد.
- ممکن است تردمیل در حالت شیب‌دار قرار بگیرد.
- نزدیک به پایان تست، فرد باید به درون یک دهانه بدمد تا هوای بازدم او اندازه‌گیری شود.
- تردمیل متوقف میشود، فرد دراز میکشد و سپس پزشک فشار خون او را اندازه می‌گیرد و سایر تست‌ها را انجام میدهد.
فرد باید برای این تست ۱۰ تا ۱۵ دقیقه ورزش کند، اما هر زمان احساس ناخوشی کند میتواند از این کار دست بکشد. اگر فرد دچار این علائم را شود، تست متوقف میشود:
- سرگیجه؛
- فشار خون بالا؛
- فشار خون پایین؛
- آریتمی یا ضربان قلب نامنظم؛
- درد قفسه سینه؛
- تنگی نفس؛
- کوفتگی.
همچنین پزشک در صورت مشاهده هرگونه تغییرات غیرعادی در نوار قلب، تست را متوقف میکند.
۲. تست تنش بدون ورزش (Stress test without exercise)
اگر فرد نتواند ورزش کند، پزشک میتواند با استفاده از داروهایی اثرات ورزش را در او ایجاد کند. در این صورت، مراقب الکترودها را به قفسه سینه فرد متصل میکند و داروها را از طریق ورید دست به او میدهد. داروها پس از ۱۵ تا ۲۰ دقیقه اثر خود را نشان می‌دهند و باعث تحریک قلب میشوند. اثرات آنها شبیه اتفاقاتی است که هنگام ورزش می‌افتد، مثلا سرخ‌شدن یا تنگی نفس.
۳. تست تنش هسته‌ای (Nuclear stress test)
در این تست پیشرفته، از میزان امنی مواد پرتوزا و اسکن تصویربرداری قلبی استفاده میشود تا فعالیت قلب ارزیابی شود. متخصص قلب تصاویر قلب را پیش و پس از ورزش ثبت و میزان خون‌رسانی به ماهیچه‌های قلب هنگام استراحت و پس از ورزش را مقایسه میکند. کاهش جریان خون معمولا نشانه گرفتگی در یک یا چند شریان قلب است. این تست میتواند:
- شدت گرفتگی شریانهای کرونری را تعیین کند؛
- عملکرد درمان‌های پیشین مانند استنت‌گذاری یا جراحی بای‌پس را بسنجد؛
- جایگزین تست‌های تهاجمی‌تر قلبی مانند آنژیوگرافی شود؛
- نشان دهد که آیا قلب شما برای جراحی غیرقلبی یا ورزش از سلامت کافی برخوردار است یا خیر.
۴. تست ورزش برای بازتوانی قلبی
اگر پزشک بازتوانی قلبی برای شما تجویز کند، برنامه آن ممکن است شامل تست ورزش نیز باشد. این بازتوانی نوعی ورزش با نظارت کادر درمان است که به افراد کمک میکند با وجود بیماری قلبی، فعالیت جسمانی بیشتری داشته باشند. انواع تست ورزش برای بازتوانی قلبی عبارت‌اند از:
- تست ورزش ورودی: به تیم بازتوانی کمک میکند برنامه‌ای تعیین کنند که با توانایی‌های بیمار همخوانی داشته باشد.
- تست ورزش خروجی: به تیم اجازه میدهد میزان پیشرفت بیمار را بسنجند و پس از پایان بازتوانی یک برنامه ورزشی طولانی‌مدت برای او تدوین کنند.
چه افرادی باید تست ورزش بدهند؟
این تست در صورت وجود علائم بیماری‌های قلبی تجویز میشود، از جمله:
- آنژین که درد قفسه سینه به‌علت اختلال خون‌رسانی به قلب است؛
- آریتمی که یعنی ضربان سریع و نامنظم قلب؛
- تنگی نفس (دیس‌پنه)؛
- احساس سرگیجه.
همچنین این تست برای افرادی که تشخیص داده شده است دچار بیماری قلبی‌اند و این شرایط را دارند نیز به کار می‌رود:
- می‌خواهند شروع به ورزش کنند؛
- درمانی دریافت کرده‌اند و مراقب می‌خواهد از تأثیر مثبت آن مطمئن شود؛
- به‌علت سابقه فردی یا خانوادگی بیماری قلبی بیشتر در معرض عارضه‌هایی قرار دارند؛
- دچار دیابت یا بیماری‌های زمینه‌ای دیگری هستند که خطر بیماری قلبی را افزایش می‌دهند؛
- به جراحی غیرقلبی نیاز دارند و پزشک می‌خواهد میزان خطر عوارض جراحی را ارزیابی کند.
علاوه بر این، ممکن است تست ورزش برای افرادی انجام شود که بیماری قلبی تشخیص‌داده‌شده یا علائم آن را ندارند تا احتمال ابتلای آنها به بیماری قلبی و سکته قلبی را بسنجد، مخصوصا اگر عوامل زمینه‌ساز دیگری مانند دیابت، فشار خون بالا، کلسترول بالا یا سابقه خانوادگی بیماری قلبی زودرس داشته باشند.
تست ورزش چه چیزی را نشان میدهد؟
اگر در جستجوی این هستید که تست ورزش چه چیزی را نشان میدهد؛ باید بدانید نتیجه‌های احتمالی این تست عبارت‌اند از:
- خون‌رسانی عادی حین ورزش و استراحت؛
- خون‌رسانی عادی حین استراحت اما نه ورزش که شاید نشانه گرفتگی شریان باشد؛
- جریان خون کم حین استراحت و ورزش که نشانه بیماری عروق کرونری است؛
- نرسیدن ماده حاجب به بعضی قسمت‌ها که نشانه آسیب به بافت است.
پزشک از بیمار می‌خواهد که به‌اندازه ۸۵درصد حداکثر ضربان قلب خود ورزش کند. این عدد با کم‌کردن سن فرد از ۲۲۰ تعیین میشود. اگر ضربان واقعی قلب بیشتر از حداکثر آن شود، پزشک از بیمار می‌خواهد که ورزش خود را متوقف کند.
پزشک ممکن است به کاهش ضربان قلب پس از ورزش نیز توجه کند. برای تعیین کیفیت آن، ضربان قلب یک دقیقه پس از توقف ورزش از حداکثر ضربان قلب کم میشود. اگر ضربان قلب افت چشمگیری داشته باشد، نشانه بهبودی آسان است.
| حداکثر ضربان قلب منهای ضربان قلب ۱ دقیقه پس از ورزش شدید | عملکرد |
| کمتر از ۱۲ ضربان در دقیقه پس از استراحت با راه‌رفتن | غیرعادی |
| بیشتر از ۱۲ ضربان در دقیقه پس از استراحت با راه‌رفتن | عادی |
| کمتر از ۱۸ ضربان در دقیقه پس از استراحت با درازکشیدن | غیرعادی |
| بیشتر از ۱۸ ضربان در دقیقه پس از استراحت با درازکشیدن | عادی |
همچنین پزشک فشار خون فرد را زیرنظر دارد. تغییر در فشار خون دیاستولیک یا سیستولیک (عدد حداقلی و حداکثری فشار خون) میتواند نشانه بعضی بیماری‌ها باشد. پزشک این تغییرات را بر اساس میلی‌متر جیوه اندازه می‌گیرد.
| نتیجه بررسی فشار خون | معنی |
| فشار خون کمتر از ۱۰ میلی‌متر جیوه بالا برود | افرادی که داروهای کاهش فشار خون مصرف میکنند واکنش محدودتری دارند |
| فشار خون دیاستولیک کمتر از ۱۰ میلی‌متر جیوه تغییر کند | انبساط عروق محیطی |
| فشار خون سیستولیک بیشتر از ۱۰ میلی‌متر جیوه کاهش یابد | اختلال شدید در عملکرد بطن چپ یا بیماری عروق کرونری شدید |
| فشار خون سیستولیک بیشتر از ۲۵۰ میلی‌متر جیوه یا فشار خون دیاستولیک بیشتر از ۱۲۰ میلی‌متر جیوه | فشار خون بسیار بالا |
اگر نتایج تست ورزش نگران‌کننده نباشند، فرد به تست‌های بیشتری نیاز ندارد. اگر نتایج نامشخص یا نشانگر آسیبی باشند، پزشک آزمایش‌های بیشتری تجویز میکند.
چه افرادی نباید تست ورزش بدهند؟
تست ورزش برای همه مناسب نیست. ممکن است با داشتن این شرایط به تست ورزش نیازی نداشته باشید:
- ابتلا به بیماری شریانهای کرونری در صورتی که درمانی موفق دریافت کرده‌اید و سال‌ها علائم جدیدی نداشته‌اید؛
- نداشتن سابقه خانوادگی بیماری شریان کرونری یا علائم آن؛
- احتمال اندک بیماری قلبی مثلا در افرادی که سیگار نمی‌کشند، فعالیت جسمی دارند و غذاهای سالمی مصرف میکنند.
همچنین این تست برای افرادی که به بعضی بیماری‌های قلبی خاص مبتلا هستند مناسب نیست، از جمله:
- دایسکشن آئورت؛
- التهاب لایه‌های قلب مانند اندوکاردیت، پریکاردیت یا میوکاردیت (التهاب ماهیچه قلب)؛
- سکته قلبی اخیر؛
- تنگی شدید شریان آئورت؛
- ریتم غیرعادی قلبی کنترل‌نشده؛
- درد قفسه سینه مداوم.
متخصص قلب با درنظرگرفتن عواملی سلامت کلی شما برای انجام تست را می‌سنجد، مانند:
- سن؛
- سابقه خانوادگی بیماری قلبی؛
- جنسیت؛
- تاریخچه سلامت؛
- میزان فعالیت جسمی؛
- علائم؛
- عوامل خطرساز مانند سیگار، دیابت، فشار خون بالا و کلسترول بالا.
خطرات تست ورزش
معمولا تست ورزش و تست هسته‌ای ایمن هستند. البته در موارد نادر، می‌توانند عوارضی به همراه داشته باشند. این عوارض شامل سکته قلبی یا تغییر در ریتم قلب (که پس از تست نیز از بین نمی‌رود) هستند. طبق آمار، این عارضه‌ها از هر ۱۰هزار نفر ۱ نفر را درگیر میکنند. به همین دلیل پزشک این تست را برای افرادی که به بیماری قلبی یا آرتروز دچارند یا به‌تازگی دچار سکته مغزی یا قلبی شده‌اند، تجویز نمی‌کند.
تست ورزش در بارداری
معمولا پزشک تست ورزش را برای فرد باردار تجویز نمی‌کند، زیرا خطرات آن بیشتر از مزایایش هستند. دلیلش این است که بارداری فشار بیشتری بر سیستم قلبی‌عروقی وارد میکند. البته محققان این تست را تا هفته ۳۸ بارداری به صورت ایمن اجرا کرده‌اند. افراد باردار نباید تست تنش هسته‌ای را انجام دهند، زیرا برای تکامل جنین ضرر دارد.
بعضی عوارض بارداری با افزایش خطر بیماری‌های قلبی‌عروقی ارتباط دارند، از جمله:
- پره‌اکلمپسی (حساسیت بارداری)؛
- دیابت بارداری؛
- فشار خون بالا؛
- محدودیت رشد درون‌رحمی.
برای غربالگری بیماری‌های قلبی‌عروقی ممکن است این تست‌ها به کار روند:
- تست ورزش؛
- ارزیابی نیروی چنگ قدرتی (isometric handgrip test)؛
- تست افزایش فشار خون با سرما (cold pressor test).
از مزایای تست ورزش حین بارداری این است که آمادگی جسمانی را تعیین میکند و انجام آن در سه‌ماهه اول به پیش‌بینی خطرات ادامه بارداری کمک میکند. عیب آن نیز فشاری است که به فرد باردار وارد میکند. ممکن است لازم باشد از یک دوچرخه درازکش یا ابزارهای مخصوص دیگر استفاده کرد که البته تشخیص شدت ورزش را دشوار میکنند.
اقدامات قبل از تست ورزش
- تا چند ساعت قبل از تست چیزی نخورید. اگر تست تنش هسته‌ای را انجام می‌دهید، ممکن است نتوانید تا پس از پایان تست چیزی بخورید.
- از ۲۴ ساعت قبل از تست کافئین مصرف نکنید. یعنی نباید قهوه، چای، نوشیدنی انرژی‌زا و بعضی داروهای بدون نسخه را استفاده کنید.
- از استعمال سیگار و تنباکو خودداری کنید.
- پیش از تست با پزشک خود درباره قطع مصرف بعضی داروها از جمله بتا بلاکرها و اسپری‌های آسم مشورت کنید.
- سعی کنید آرام باشید. اضطراب داشتن پیش از آزمایش‌های قلبی عادی است، اما میتواند بر نتیجه تست اثر بگذارد.
- لباس‌های سبک و راحت و کفش پیاده‌روی محکم بپوشید.
سؤالات رایج
۱. تست ورزش چگونه انجام میشود؟
پیش از شروع تست، یک تکنسین علائم حیاتی شما از جمله ضربان و فشار خونِ زمان استراحت را اندازه می‌گیرد. الکترودهای کوچک نوار قلب یا EKG به قفسه سینه شما متصل میشوند. سپس لازم است که روی تردمیل راه بروید یا روی دوچرخه ثابت رکاب بزنید و به‌مرور سرعت خود را بیشتر کنید. واکنش قلب شما به فعالیت در این تست سنجیده میشود.
۲. تست ورزش چقدر طول میکشد؟
قسمت ورزش در این تست ۱۰ تا ۱۵ دقیقه طول میکشد، اما زمان بیشتری برای آمادهشدن و استراحت پس از آن لازم است. البته اگر علائم شدیدی بروز کنند یا بخواهید تست را متوقف کنید، تکنسین زودتر تست را تمام میکند.
۳. این تست برای تشخیص چه بیماریهایی استفاده میشود؟
پزشک این تست را برای تشخیص بیماریهایی مانند بیماری احتقانی قلب، نارسایی احتقانی قلب، بیماری شریانهای کرونری، بیماری دریچههای قلبی و کاردیومیوپاتی هایپرتروفیک استفاده میکند. افرادی که شغلهای خطرناک دارند، مانند خلبانها و ورزشکاران حرفهای نیز ممکن است این تست را انجام دهند.
۴. آیا تست ورزش خطرناک است؟
این تست معمولا بیخطر است، اما برای بعضی افراد منع انجام دارد. افراد کمی با انجام این تست دچار عوارض میشوند. یک فیزیولوژیست ورزش و متخصص قلب حین تست حضور دارند تا در صورت بروز عوارض کمک کنند. این افراد عملکرد و علائم بیمار را زیرنظر میگیرند و در صورت لزوم مراقبتهای اورژانسی ارائه میکنند. البته بیمار میتواند هر زمان که مضطرب یا ناراحت بود، این تست را متوقف کند.
سخن پایانی
تست ورزش روشی غیرتهاجمی و مؤثر برای تشخیص عملکرد قلب هنگام فعالیت است و به تشخیص بیماری‌های مختلفی کمک میکند. همچنین میتواند فشاری را مشخص کند که قلب میتواند تحمل کند. این اطلاعات هنگام برنامه‌ریزی برای جراحی یا برنامه ورزشی شدید مفیدند. خوب است با افزایش اطلاعات خود درباره تست از اضطرابتان کم کنید و با خیال راحت تست را انجام دهید، زیرا اضطراب میتواند تأثیر نامطلوبی روی نتیجه آزمایش داشته باشد.
