آریتمی نوعی ضربان قلب غیرطبیعی است که ممکن است به‌سبب آن قلب شما سریع‌تر یا آهسته‌تر از حالت طبیعی بتپد. البته افزایش یا کاهش ضربان قلب در بعضی شرایط طبیعی است. مثلا در زمان ورزش ضربان قلب افزایش و در زمان خواب کاهش می‌یابد. اما در سایر موارد ممکن است آریتمی قلبی برایتان دردسرساز شود. شاید بپرسید علت ضربان قلب نامنظم و عوارض و درمان آن چیست. برای آشنایی بیشتر با این عارضه، تا انتهای مقاله همراه ما باشید.
آریتمی چیست؟
آریتمی یا دیس ریتمی به ضربان قلب نامنظم یا غیرطبیعی گفته می‌شود. در زمان آریتمی، ممکن است تکانه‌های الکتریکی خیلی سریع، خیلی آهسته یا نامنظم باشند که موجب بی‌نظمی ضربان قلب می‌شود. وقتی قلب درست نتپد، خون مؤثر پمپ نمی‌شود. در نتیجه ریه و مغز و سایر اندام‌ها نمی توانند به‌خوبی کار کنند، بنابراین ممکن است از بین بروند یا آسیب ببینند. برای درک آریتمی لازم است کمی با ساختار قلب آشنا باشید.
ساختار قلب
قلب طبیعی پمپی قوی و عضلانی است که کمی بزرگ‌تر از مشت دست است. این اندام خون را به تمام بخش‌های بدن پمپ می‌کند. قلب ۴ اتاقک دارد که ۲ تا از آنها سمت راست قلب و ۲ تای دیگر سمت چپش هستند. ۲ اتاقک بالایی دهلیز و ۲ اتاقک پایینی بطن نامیده می‌شوند. قلب همچنین ۴ دریچه دارد که با باز و بسته‌شدنشان اجازه می‌دهد خون در یک مسیر حرکت کند.
هر دریچه چند لت دارد؛ دریچه میترال ۲لتی و سایر دریچه‌ها ۳لتی هستند. جریان خون تنها زمانی ایجاد می‌شود که اختلاف فشار در دریچه‌ها وجود داشته باشد که باعث باز شدن آنها می‌شود. برای اینکه قلب عملکرد مناسبی داشته باشد، اتاقک‌ها باید هماهنگ کار کنند.
سیستم الکتریکی قلب
ضربان یا انقباض قلب زمانی اتفاق می‌افتد که تکانه‌های الکتریکی از گره سینوسی از درون بافت عضلانی قلب عبور می‌کند. گره سینوسی شروع ضربان‌سازی قلب است، پس ضربان‌ساز طبیعی قلب شناخته می‌شود. این ضربان الکتریکی در دهلیز راست شروع می‌شود و به گره دهلیزی‌بطنی می‌رسد. سپس تکانه‌های الکتریکی به‌سمت پایین دسته هیس حرکت می‌کنند و از فیبرهای پورکنژ عبور می‌کنند و باعث انقباض بطن‌ها می‌شوند.
قلب سالم و طبیعی منظم می‌تپد، زیرا تکانه‌های الکتریکی باعث ایجاد توالی انقباضات سازمان‌یافته می‌شوند. در افراد بزرگ‌سال، تپش طبیعی قلب ۶۰ تا ۱۰۰ بار در دقیقه است. الکتروکاردیوگرام (EKG) نوعی روش ساده و بی‌درد است که فعالیت الکتریکی قلب را ثبت می‌کند و می‌تواند به تشخیص آریتمی (ضربان نامنظم قلب) کمک کند.
تفاوت آریتمی و دیس ریتمی
این دو عبارت معمولا به‌جای هم استفاده می‌شوند، بااین‌حال عبارت «آ» در ابتدای کلمه به‌معنی نبود چیزی و عبارت «دیس» در ابتدای کلمه به‌معنی عملکرد نامناسب است. بنابراین آریتمی یعنی فقدان ضربان طبیعی و دیس ریتمی یعنی ضربان غیرطبیعی. در حال حاضر استفاده از کلمه آریتمی شایع‌تر است.
علت آریتمی قلب
ممکن است آریتمی به علل مختلفی ایجاد شود، از جمله:
- بیماری عروق کرونر.
- تحریک‌پذیری بافت قلب.
- عفونت کووید ۱۹.
- آپنه خواب.
- کم‌کاری تیروئید.
- فشار خون بالا.
- ژنتیک.
- مصرف مواد مخدر.
- آسیب ناشی از حمله قلبی.
- فرایند بهبودی بعد از جراحی.
- اختلال دریچه قلبی.
- تغییراتی در عضله قلبی.
- تأخیر یا انسداد پیام‌های الکتریکی کنترل‌کننده ضربان قلب.
- عمل‌کردن بخش دیگری از قلب به‌عنوان ضربان‌ساز.
- تغییر در بافت قلب به‌علت تغییر جریان خون، آسیب سیستم الکتریکی قلب یا آسیب یا زخم بافت قلب.
- تلاش، فشار یا استرس بیش از حد.
- عدم تعادل مایعات، هورمون‌ها یا الکترولیت‌ها در خون.
- ضربان یا ریتم غیرطبیعی در ضربان‌ساز طبیعی قلب؛
- اختلال یا تغییر در مسیر انقباض طبیعی؛
- مصرف داروهای قلبی خاص.
انواع آریتمی قلبی
به هر تغییری در توالی طبیعی تکانه‌های الکتریکی قلب آریتمی می‌گویند. بعضی از انواع آریتمی ممکن است مختصر باشند (مثل مکث موقت یا ضربان زودرس) و بر تعداد یا ریتم کلی قلب اثر چندانی نگذارند. اما اگر آریتمی طولانی شود، می‌تواند ضربان قلب را خیلی آهسته، خیلی سریع یا بی‌نظم کند، بنابراین پمپاژ قلب کارایی کمتری خواهد داشت.
آریتمی انواع مختلفی دارد که هرکدام به زیرمجموعه‌هایی تقسیم می‌شوند. البته قبل از بررسی آنها، بهتر است با ۲ اصطلاح آشنا شویم:
- ضربان سریع قلب (در بزرگ‌سالان بیشتر از ۱۰۰ ضربان در دقیقه) تاکی‌کاردی نامیده می‌شود؛
- ضربان قلب آهسته (کمتر از ۶۰ ضربان در دقیقه) برادی‌کاردی نامیده می‌شود.
۱. آریتمی فوق‌بطنی
- تاکی‌کاردی فوق‌بطنی پراکسیسمال: ضربان قلب سریع اما منظم که در بطن اتفاق می‌افتد. این نوع آریتمی ناگهانی شروع و تمام می‌شود.
- تاکی‌کاردی مسیر جانبی: ضربان قلب سریع که به‌علت مسیر یا انقباض الکتریکی غیرطبیعیِ بین دهلیز و بطن ایجاد می‌شود. درنتیجه تکانه‌ها به‌سرعت از همه قلب عبور می‌کنند و موجب سرعت غیرطبیعی ضربان می‌شود.
- تاکی‌کاردی با ورود مجدد به گره دهلیزی‌بطنی: ضربان قلب سریع که به‌علت وجود مسیرهای بیشتر در گره دهلیزی‌بطنی ایجاد می‌شود.
- تاکی‌کاردی دهلیزی: ضربان قلب سریع که در دهلیز می‌شود.
- فیبریلاسیون دهلیزی: شایع‌ترین ضربان نامنظم قلب است و زمانی اتفاق می‌افتد که تکانه‌ها برای رسیدن به گره دهلیزی‌بطنی با هم رقابت کنند. بنابراین ضربانی سریع و بی‌نظم ایجاد می‌شود. چون این انقباض از دهلیز عبور می‌کند، هماهنگی انقباض دهلیز کاهش می‌یابد.
- فلوتر دهلیزی: نوعی آریتمی دهلیزی ناشی از یک یا چند جریان سریع در دهلیز است. این نوع آریتمی معمولا از فیبریلاسیون دهلیزی منظم‌تر است.
۲. آریتمی بطنی
- انقباضات بطنی زودرس: ضربان قلب اضافی زودهنگام در بطن ایجاد می‌شود. بیشتر مواقع این انقباضات بدون علائم هستند و به درمان نیاز ندارند. این نوع از آریتمی شایع و معمولا ناشی از استرس، کافئین، نیکوتین یا ورزش زیاد است. همچنین ممکن است به‌سبب بیماری قلبی یا عدم تعادل الکترولیت‌ها ایجاد شود. در صورت تکرار یا بروز علائم، باید به متخصص قلب مراجعه کرد.
- تاکی‌کاردی بطنی: ضربان قلب سریع که در بطن‌ها شروع می‌شود. درنتیجه قلب به‌خوبی از خون پر نمی‌شود و خون کمتری به سراسر بدن پمپ می‌شود. این تاکی‌کاردی به‌خصوص در افراد مبتلا به بیماری قلبی می‌تواند جدی باشد و ممکن است از سایر انواع تاکی‌کاردی علائم بیشتری داشته باشد.
- فیبریلاسیون بطنی: بطن‌ها می‌لرزند و نمی‌توانند انقباضات مؤثری تولید کنند، در نتیجه خون کافی به بدن نمی‌رسد. این شرایط نوعی فوریت پزشکی است که باید هرچه زودتر با انجام سی.پی.آر (CPR) یا شوک الکتریکی برطرف شود.
- کیو.تی (QT) طولانی: هرچند که نوعی آریتمی نیست، می‌تواند فرد را در معرض آریتمی قرار دهد. فاصله QT ناحیه‌ای در نوار قلب است که مدت زمان انقباض عضله قلب و استراحت آن را نشان می‌دهد. زمانی که فاصله کیو.تی طولانی‌تر از حد طبیعی باشد، خطر تورسادس دی پوینت (Torsades de Point؛ واژه‌ای فرانسوی به‌معنای گردش دور یک نقطه) بیشتر می‌شود که می‌تواند زندگی فرد را تهدید کند.
۳. برادی‌کاردی
ضربان آهسته قلب که ممکن است ناشی از بیماری در سیستم انقباضی قلب مثل گره سینوسی، گره دهلیزی‌بطنی یا الیاف هیس یا پورکنژ باشد.
- نقص در گره سینوسی: ضربان قلب آهسته ناشی از گره سینوسی غیرطبیعی است.
- انسداد قلبی: تأخیر یا انسداد کامل تکانه‌های الکتریکی هم‌زمان با گذر از گره سینوسی به بطن است. این انسداد یا تأخیر می‌تواند در گره دهلیزی‌بطنی یا سیستم هیس‌پورکنژ باشد. ممکن است ضربان قلب نامنظم یا آهسته باشد.
علائم ضربان قلب نامنظم
ممکن است آریتمی خاموش و بدون علائم باشد. بنابراین پزشک با ارزیابی بالینی، گوش‌دادن به صدای قلب و انجام آزمایش‌های تشخیصی متوجه بیماری می‌شود. علائم آریتمی عبارت‌اند از:
- تپش قلب با احساس پرش یا از جا کنده‌شدن قلب؛
- احساس کوبیدن قلب به سینه؛
- سرگیجه یا احساس سبکی سر؛
- تنگی نفس؛
- ناراحتی در قفسه سینه؛
- اضطراب؛
- تعریق؛
- ضعف یا خستگی؛
- ضعف عضله قلب.
عوارض آریتمی
- افزایش خطر لخته‌شدن خون؛
- سکته مغزی؛
- نارسایی قلبی؛
- مرگ ناگهانی.
تشخیص آریتمی
اگر علائم آریتمی را دارید، باید به متخصص قلب مراجعه کنید. آزمایش‌های مختلفی برای تشخیص آریتمی انجام می‌شوند، از جمله:
- الکتروکاردیوگرام (ECG یا EKG): تکانه‌های الکتریکی درون قلب را ثبت می‌کند. در این روش الکترودهایی روی پوست قفسه سینه، بازو و پاها قرار می‌گیرند.
- هولتر مانیتورینگ.
- تست ورزش: آزمایشی است که برای ثبت آریتمی حین ورزش استفاده می‌شود. این آزمایش برای تشخیص بیماری قلبی زمینه‌ای یا بیماری عروق کرونر ناشی از آریتمی هم مناسب است.
- اکوکاردیوگرام: نوعی سونوگرافی است که برای بررسی عضلات و دریچه‌های قلبی استفاده می‌شود. این آزمایش را می‌توان در حالت استراحت یا فعالیت انجام داد.
- کاتتریزاسیون قلبی: با بیهوشی موضعی، لوله‌ای منعطف و کوچک به‌نام کاتتر به درون عروق خونی و قلب فرستاده می‌شود. سپس نوعی رنگ از طریقش وارد می‌شود و به این صورت عروق کرونر و اتاقک و دریچه‌های قلبی با پرتوی ایکس بررسی می‌شود. این آزمایش به تشخیص آریتمی مربوط به بیماری عروق کرونر و بررسی سلامت عضله و دریچه‌های قلبی کمک می‌کند.
- بررسی الکتروفیزیولوژی: شامل واردکردن کاتتر و بررسی فعالیت الکتریکی قلب است. در این روش علت ریتم غیرطبیعی و بهترین روش درمان مشخص می‌شود.
- تست تیلت: ثبت فشار خون و ضربان قلب دقیقه به دقیقه درحالی‌که تختی که بدن روی آن قرار دارد، در حالت‌های مختلف قرار می‌گیرد. از نتیجه تست برای ارزیابی ضربان قلب، فشار خون یا شرایط دیگر هنگام تغییر وضعیت شما استفاده می‌شود.
درمان آریتمی
درمان به شدت و نوع آریتمی بستگی دارد. بعضی مواقع هم درمان لازم نیست. گزینه‌های درمانی متفاوت‌اند، از جمله:
- مصرف دارو از جمله داروهای ضدآریتمی، داروهای کنترل ضربان قلب، درمان ضدلخته یا ضدپلاکت مثل وارفارین یا آسپرین (اسم دارو، علت استفاده و زمان استفاده اهمیت زیادی دارد).
- تغییر سبک زندگی مثل ترک سیگار و تنباکو، پرهیز از مصرف الکل، کم‌کردن مصرف کافئین، تنظیم قند خون، درمان بی‌خوابی، کاهش وزن.
- درمان‌های غیرتهاجمی مثل کاردیوورژن الکتریکی و فرسایش کاتتر.
- استفاده از دستگاه‌های الکتریکی مثل ضربان‌ساز دائمی.
- جراحی.
پیشگیری از آریتمی
تغییر سبک زندگی می‌تواند از بیماری قلبی و آریتمی جلوگیری کند، از جمله:
- مصرف غذای سالم؛
- فعالیت بدنی؛
- حفظ وزن مناسب؛
- ترک سیگار؛
- پرهیز از الکل و محدودکردن مصرف کافئین؛
- کاهش استرس؛
- کنترل فشار و کلسترول خون؛
- انجام یوگا و مدیتیشن و تکنیک‌های آرام‌سازی؛
- مصرف منظم داروهای تجویزی.
شما بگویید
شما چقدر با آریتمی آشنایی دارید؟ آیا شما یا اطرافیانتان دچار این حالت شده‌اید؟ برای درمان آن چه‌کار کردید؟ در صورت تمایل، می‌توانید تجربه و نظرتان را در قسمت ارسال دیدگاه برایمان بنویسید و این مطلب را از طریق شبکه‌های اجتماعی با ما به اشتراک بگذارید.
منابع دیگر: heart
