تاکنون برایتان اتفاق افتاده که با شنیدن کلمه قرمه‌سبزی طعم این خورش را در دهان خود حس کنید؟ این مسئله ناشی از نوعی اختلال عصبی به‌نام سینستزیا یا حس آمیزی است. در این مقاله، درباره سینستزی بیشتر می‌خوانید.
سینستزیا چیست؟
واژه «سینستزیا» در اصل کلمه‌ای یونانی به‌معنی «درک‌کردن چیزها همراه هم» است. افرادی با این توانایی را سینستت می‌نامند. چیزی به‌نام بیماری سینستزیا وجود ندارد و حتی سینستزی در حالت عادی هم اختلال محسوب نمی‌شود. این پدیده به سلامتی شما آسیبی نمی‌رساند و به این معنا نیست که شما مشکلی دارید. طبق برخی تحقیقات، افراد دچار سینستزیا گاهی در تست‌های حافظه و هوش بهتر از کسانی که دچار این حالت نیستند، عمل می‌کنند. شاید این پدیده منطقی به نظر برسد، اما هنوز شواهد کافی مبنی بر اینکه سینستزیا شرایطی واقعی است، وجود ندارد.
واکنش‌های سینستزیا
یکی از رایج‌ترین واکنش‌های هم حسی دیدن حروف، اعداد یا صداها به‌صورت رنگ است. سایر واکنش‌های سینستزی عبارت‌اند از:
- کلمه‌ای مانند نام یک غذا را بخوانید یا بشنوید و طعم آن را در دهان خود حس کنید؛
- اَشکالی را ببینید و طعم غذاهای شبیه به آنها را در دهان خود حس کنید؛
- صداها را بشنوید و اشکال یا طرح‌هایی را ببینید؛
- با استشمام بو یا عطری خاص صداهایی در ذهنتان تداعی شوند؛
- صداهایی را بشنوید و طعم برخی از غذاها را در دهان خود حس کنید؛
- شیئی را با دستان خود لمس کنید و صدای مرتبط با آن در ذهنتان تداعی شود؛
- وقتی شخصی فرد دیگری را لمس می‌کند، حس کنید که شما را لمس کرده است. به این حالت حس آميزی لمس آينه نیز گفته می‌شود.
ممکن است یکی از این واکنش‌ها را بروز دهید یا اینکه بیش از یک واکنش داشته باشید. سینستزیا گاهی آزاردهنده می‌شود. تصور کنید که با شنیدن یک کلمه در دهانتان طعم بدی حس کنید. قطعا این مسئله خوشایند نخواهد بود. بااین‌حال بیشتر افرادی که دچار حس آمیزی هستند، آن را نوعی حس ششم می‌دانند و معتقدند که این پدیده عیب آنها محسوب نمی‌شود.
نشانه‌های سینستزی
۱. هدایت آن ممکن نیست
حس آمیزی بلافاصله اتفاق می‌افتد و نمی‌توانید هدایتش کنید. واکنش‌های سینستزیا حتی هنگام تجربه‌های جدید هم اتفاق می‌افتند. مثلا ممکن است یک قطعه موسیقی جدید بشنوید و بدون هیچ تلاشی رنگی را ببینید یا طعمی را در دهان خود حس کنید. در هر صورت این واکنش‌ها را نمی‌توانید مهار کنید و خودبه‌خود اتفاق می‌افتند.
۲. درونی است
معمولا واکنش‌های سینستزیا در درون شما اتفاق می‌افتند. رنگ‌هایی که با شنیدن کلمه‌ای خاص می‌بینید، وجود خارجی ندارند. این رنگ‌ها فقط در ذهن شما هستند. فقط تعداد کمی از سینستت‌ها رنگ‌ها را روبه‌روی خود می‌بینند.
۳. هم حسی در طول زمان تغییری نمی‌کند
اگر امروز با شنیدن کلمه پرتقال طعم آن را در دهانتان حس می‌کنید، تا ۱۰ سال بعد هم همین اتفاق رخ خواهد داد. در پژوهشی، از افراد مبتلا به حس آمیزی خواسته شد ۱۰۰ کلمه را بخوانند و بگویند با خواندن هر کلمه چه رنگی را می‌بینند. ۱ سال بعد، پژوهشگران بدون اینکه از قبل به شرکت‌کنندگان این پژوهش اطلاع بدهند، دوباره این آزمایش را انجام دادند. بیش از ۹۰درصد از شرکت‌کنندگان همان پاسخ‌های قبلی را تکرار کردند.
۴. اغلب از دوران کودکی شروع می‌شود
بررسی کودکان مبتلا به سینستزی حاکی از این بوده است که این پدیده با گذشت زمان و از دوران کودکی شروع می‌شود. ممکن است در ابتدا ارتباط میان رنگ و حروف کاملا تصادفی باشد و با بزرگ‌ترشدن فرد بیش از پیش در ذهن او تثبیت شود.
چه کسانی به سینستزیا مبتلا می‌شوند؟
به نظر می‌رسد که این پدیده بر زنان بیش از مردان اثر می‌گذارد. بااین‌حال برخی از پژوهشگران معتقدند که این موضوع صحت ندارد. به‌اعتقاد آنها، زنان فقط بیش از مردان درباره هم حسی خود صحبت می‌کنند و مایل‌اند که درباره این وضعیت بحث کنند.
افراد چپ‌دست هم ممکن است بیش از راست‌دست‌ها دچار حس آمیزی شوند. علاوه‌بر این، پژوهشگران ادعا می‌کنند که برخی از سینستت‌ها به هنر علاقه دارند و اغلب سرگرمی‌هایی مانند نقاشی‌کشیدن، شنیدن موسیقی یا نوشتن دارند.
پژوهشگران تخمین می‌زنند که حدود ۱ تا ۴درصد از مردم جهان به سینستزیا مبتلا باشند. با وجود این، نمی‌توان این آمار را قطعی در نظر گرفت چون بسیاری از مردم متوجه نمی‌شوند که دچار هم حسی هستند. از آن گذشته، کم نیست تعداد کسانی که فکر می‌کنند همه مثل آنها دچار سینستزی می‌شوند.
علت سینستزیا چیست؟
کارشناسان هنوز نمی‌دانند که سینستزی دقیقا به چه علتی رخ می‌دهد. بااین‌حال می‌دانند که ۳ نوع اصلی حس آمیزی با دلایل خاص وجود دارند.
۱. سینستزی پیشرفت‌کننده
کسانی که سینستزی پیشرفت‌کننده دارند، واگرای عصبی‌اند. در واقع مغز آنها به‌گونه‌ای رشد کرده است و کار می‌کند که با افراد نوروتیپیک یا کسانی که تنوع عصبی سالم و عادی دارند، متفاوت است. کارشناسان هنوز نمی‌توانند علت این اتفاق را کاملا توضیح دهند. بااین‌حال گمان می‌کنند که سینستزی پیشرفت‌کننده از عوامل متعددی ناشی می‌شود که عبارت‌اند از:
- رشد مغز: طبق برخی از شواهد، همه افراد در اوایل زندگی دچار سینستزی می‌شوند و این بخشی از رشد طبیعی مغز است. اگر این‌طور فرض کنیم، یعنی بیشتر افراد حس آمیزی خود را در طول زمان از دست می‌دهند. به همین دلیل تنها درصد کمی از بزرگ‌سالان آن را دارند.
- ساختار مغز: به نظر می‌رسد در افراد مبتلا به هم حسی، میان نواحی مختلف مغز ارتباط بیشتری وجود دارد. ممکن است همین علت این مسئله باشد که میزان سینستزیا در افرادی با اوتیسم حداقل ۳ برابر بیشتر از سایر افراد است.
- ژنتیک: برخی معتقدند که سینستزیا جنبه ارثی و ژنتیکی دارد. با وجود این شکل این پدیده از فردی به فرد دیگر متفاوت است، پس حس آمیزی چیزی نیست که شما از اعضای خانواده به ارث ببرید.
۲. سینستزی اکتسابی
برخی از مردم به‌علت آسیب‌های مغزی دچار سینستزیا می‌شوند. کارشناسان گمان می‌کنند که دلیل این نوع حس آمیزی آن است که گاهی اوقات ارتباطات درون مغز با بهبودی مغز پس از آسیب تغییر می‌کنند و تکامل می‌یابند.
ممکن است افراد مبتلا به این نوع سینستزی آن را به‌اندازه کسانی که در طول عمر خود دچار حس آمیزی شده‌اند، تجربه نکنند. برخی از افراد آن را فقط در شرایطی خاص تجربه می‌کنند و با گذشت زمان هم حسی آنها از بین می‌رود. برخلاف سینستزیای پیشرفت‌کننده، اثرات سینستزی اکتسابی ساده و کوتاه‌مدت است.
۳. سینستزی ناشی از دارو
برخی مواقع مصرف داروهای خاص، به‌ویژه داروهای توهم‌زا، باعث حس آمیزی می‌شود. این اتفاق در صورت مصرف زیاد برخی از داروها نیز رخ می‌دهد. داروهایی که به آنها داروهای روان‌گردان می‌گویند و سبب سینستزیا می‌شوند، عبارت‌اند از:
- دی متیل تریپتامین؛
- ال‌اس‌دی؛
- مسکالین؛
- سیلوسایبین یا همان مجیک ماشروم.
سینستزی ناشی از دارو از وضعیت عاطفی و احساسات شما تأثیر می‌پذیرد. این نوع سینستزیا برخلاف انواع دیگر، تجربه شما را تغییر نمی‌دهد. در واقع سینستزی اکتسابی و پیشرفت‌کننده بر شکل تجربه شما از یک چیز اثر می‌گذارند، اما تجربه شما را تغییر نمی‌دهند. بااین‌حال مصرف داروهای روان‌گردان باعث توهم می‌شود و می‌تواند آنچه را تجربه می‌کنید، تغییر دهد.
تفاوت دیگر سینستزی ناشی از دارو با سایر انواع هم حسی این است که در این نوع حس آمیزی، گاهی اوقات می‌توانید با تمرکز بر برخی چیزها یا تغییر آنها هم حسی را به حداقل برسانید. مثلا اگر نور اتاق را کم کنید، می‌توانید سینستزی ناشی از دارو را به حداقل برسانید یا حتی متوقف کنید.
تست سینستزیا
هنوز آزمایش خاصی وجود ندارد که بتواند سینستزی را دقیقا تشخیص دهد. بااین‌حال برای تست سینستزیا می‌توانید از برخی پرسش‌نامه‌ها یا ابزارهای آنلاین استفاده کنید. این ابزارها به شما کمک می‌کنند که متوجه شوید به این اختلال مبتلا شده‌اید یا خیر. البته برای امتحان‌کردن این آزمون‌ها بهتر است با روان‌شناس یا روان‌پزشک خود مشورت کنید.
آیا حس آمیزی درمانی دارد؟
سینستزی پیشرفت‌کننده و اکتسابی به درمان نیازی ندارند. در موارد نادر، ممکن است برخی از افراد واکنش‌ها یا اثراتی را تجربه کنند که دوست ندارند. این افراد می‌توانند روش مهار یا به حداقل رساندن حس آمیزی را یاد بگیرند.
سینستزی ناشی از دارو با مصرف زیاد برخی از داروها به‌ویژه داروهای روان‌گردان رخ می‌دهد. این مسئله زنگ خطری است برای اینکه این افراد مصرف داروهای روان‌گردان را متوقف کنند. درمان این نوع سینستزیا بسته به دارویی که سبب ایجاد آن شده، متفاوت است.
در کل درمان‌های سیسنتزی حمایتی هستند و به کاهش علائم جدی‌تر مانند تشنج یا بی‌قراری کمک می‌کنند. معمولا در صورتی که حس آمیزی بر فعالیت‌های روزمره و عادی فرد اثر منفی بگذارد، روان‌پزشکان به آن رسیدگی می‌کنند. در چنین مواردی، معمولا روان‌پزشکان یا روان‌درمانگر‌ان از بیماران می‌خواهند در جلسات هیپنوتیزم درمانی عمیق شرکت کنند. تکنیک‌های این روش درمانی برای مهار حس آمیزی مؤثرند.
در هیپنوتیزم درمانی عمیق از بیماران خواسته می‌شود فعالیت‌هایی را انجام دهند. این فعالیت‌ها سبب شناخت خودآگاه و ناخودآگاه این افراد می‌شوند و تجربه حس آمیزی را از خودآگاه و ناخودآگاه آنها حذف می‌کنند. در صورت موفقیت این روش درمانی، تجربه حس آمیزی کاهش می‌یابد یا کاملا متوقف می‌شود.
آیا هم حسی فایده‌ای دارد؟
طبق تحقیقات، سینستزی مزایایی دارد. افراد مبتلا به این اختلال اغلب حافظه بهتری دارند. همچنین این افراد معمولا در آزمون‌های هوش نمره بهتری کسب می‌کنند.
حس آمیزی با خلاقیت هم ارتباط دارد. افراد مبتلا به این پدیده بیش از دیگران سراغ مشاغل خلاقانه یا هنری می‌روند. جالب است بدانید بسیاری از موسیقی‌دانان یا هنرمندان رشته موسیقی دچار اختلال سینستزی صدا و رنگ هستند. برخی از مشهورترین این هنرمندان عبارت‌اند از:
- بیانسه خواننده؛
- دوک الینگتون نوازنده پیانو؛
- بیلی جوئل خواننده و نوازنده پیانو و ترانه‌سرا؛
- مری جین بلایژ خواننده و بازیگر و ترانه‌سرا.
شما بگویید
سینستزیا پدیده‌ای است که باعث تداخل حس‌های شما با هم می‌شود. در واقع شما جهان را با ۲ یا چند حس یا توانایی ادراکی تجربه می‌کنید که ارتباطی با هم ندارند. این اختلال معمولا در زندگی فرد مشکلی ایجاد نمی‌کند، حتی برخی از افراد مبتلا به آن باهوش‌تر، خلاق‌تر و دارای حافظه بهتر از دیگران هستند. در صورتی که حس آمیزی زندگی شما را با مشکل روبه‌رو کند، می‌توانید از روان‌درمانگر یا روان‌پزشک کمک بخواهید.
شما تاکنون چنین پدیده‌ای را تجربه کرده‌اید؟ آیا تابه‌حال برای شما اتفاق افتاده که مثلا آهنگی را بشنوید و رنگ‌های خاصی را در ذهن خود ببینید یا عطر خاصی را استشمام کنید؟ از تجربیات حس آمیزی خود برای ما بنویسید.
