وقتی با موقعیتی مواجه می‌شویم که باعث اضطراب یا ترس شدیدمان می‌شود، بدن با علائم ناگهانی و غیرارادی مانند تپش قلب، منقبض‌شدن عضلات و افزایش ضربان قلب به این شرایط واکنش نشان می‌دهد که پاسخ جنگ یا گریز نامیده می‌شود. هرآنچه لازم است درباره این واکنش فیزیولوژیک بدن بدانید، در این مقاله خواهید خواند.
واکنش جنگ یا گریز چیست؟
پاسخ جنگ یا گریز که پاسخ استرس حاد نیز نامیده می‌شود، نوعی واکنش فیزیولوژیکی ناشی از مواجهه با چیزهای ترسناک (ذهنی یا جسمی) است. این واکنش بدن با ترشح هورمون‌هایی تحریک می‌شود که بدن شما را برای ماندن و مقابله با تهدید یا فرار به مکان امن آماده می‌کنند.
مراحل پاسخ جنگ یا گریز
مراحل این واکنش فیزیولوژیکی عبارت‌اند از:
- مرحله هشدار: در این مرحله، سیستم عصبی مرکزی فعال می‌شود و بدن را برای مقابله یا فرار آماده می‌کند.
- مرحله مقاومت: مرحله‌ای که در آن بدن تلاش می‌کند به حالت عادی برگردد.
- مرحله خستگی: اگر دو مرحله قبل مدام تکرار شوند (مانند زمانی که فرد دچار استرس مزمن است)، بدن خسته می‌شود.
تکامل پاسخ جنگ یا گریز
اصطلاح «جنگ یا گریز» نشان‌دهنده انتخاب‌هایی است که اجداد ما هنگام مواجهه با خطر در محیط خود داشتند: جنگ یا فرار. در هر صورت پاسخ فیزیولوژیکی و روانی به استرس بدن را برای واکنش به خطر آماده می‌کند.
والتر کانن، فیزیولوژیست آمریکایی، اولین کسی بود که در دهه ۱۹۲۰ پاسخ جنگ یا گریز را توصیف کرد. کانن متوجه شد که زنجیره‌ای از واکنش‌های سریع در بدن برای مقابله با شرایط تهدیدکننده رخ می‌دهند. امروزه این واکنش بخشی از اولین مرحله نظریه «سندرم سازگاری عمومی» هانس سلیه محسوب می‌شود.
هنگام پاسخ جنگ یا گریز چه اتفاقاتی می‌افتد؟
در پاسخ به استرس حاد، سیستم عصبی سمپاتیک بدن با ترشح ناگهانی هورمون‌ها فعال می‌شود. هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک و هورمون آزادکننده کورتیکوتروپین هورمون‌های تحریک‌کننده پاسخ جنگ یا گریز محسوب می‌شوند. این هورمون‌ها باعث می‌شوند سیستم عصبی سمپاتیک غده هیپوفیز و غدد فوق کلیوی را تحریک کند و درنتیجه این فرایند کاتکول‌آمین‌هایی از جمله آدرنالین، نورآدرنالین و کورتیزول ترشح می‌شوند.
این زنجیره واکنش‌ها منجر به افزایش ضربان قلب و فشار خون و تندتر نفس‌کشیدن فرد می‌شود. بدن می‌تواند ۲۰ تا ۶۰ دقیقه پس از ازبین‌رفتن تهدید در حالت جنگ یا گریز بماند، یعنی مدت‌زمانی که طول می‌کشد تا سیستم عصبی پاراسمپاتیک بدن را به حالت پیش از برانگیختگی بازگرداند.
سیستم عصبی سمپاتیک پاسخ جنگ یا گریز را تحریک می‌کند در حالی که سیستم عصبی پاراسمپاتیک بدن را پس از برطرف‌شدن تهدید به حالت آرام و عادی برمی‌گرداند.
علائم فیزیکی پاسخ جنگ یا گریز
علائم فیزیکی که نشان‌دهنده آغاز واکنش جنگ یا گریزند عبارت‌اند از:
- گشادشدن مردمک چشم: بدن در مواقع خطر خود را برای آگاه‌شدن بیشتر از محیط اطراف آماده می‌کند. گشادشدن مردمک‌ها باعث می‌شود نور بیشتری وارد چشم‌ها شود و درنتیجه دید بهتری به فرد می‌دهد.
- رنگ‌پریدگی یا برافروختگی پوست: هنگام تحریک این واکنش بدن، جریان خون به عضلات، مغز، پاها و بازوها افزایش و به نواحی سطحی بدن کاهش می‌یابد. رنگ‌پریدگی یا برافروختگی پوست در اثر هجوم خون به سر و مغز اتفاقی رایج است. توانایی لخته‌شدن خون بدن نیز افزایش می‌یابد تا در صورت آسیب از خون‌ریزی بیش از حد جلوگیری شود.
- افزایش ضربان قلب و تنفس: ضربان قلب و تعداد تنفس افزایش می‌یابند تا انرژی و اکسیژن موردنیاز بدن برای واکنش سریع به خطر فراهم شود.
- لرزش بدن: منقبض‌شدن عضلات برای آمادگی مواجهه با خطر باعث لرزش بدن می‌شود.
احتمالا با خواندن این نشانه‌ها زمانی را به یاد آوردید که این واکنش فیزیولوژیک را تجربه کرده‌اید. هنگامی که با چیزی ترسناک روبه‌رو می‌شوید، ضربان قلبتان تندتر می‌شود، سریع‌تر نفس می‌کشید و تمام بدنتان آماده مقابله یا گریز از خطر می‌شود.
تأثیرات پاسخ جنگ یا گریز
مزایا
واکنش جنگ یا گریز در نحوه برخورد ما با استرس و خطرات محیطی نقش مهمی دارد. هنگامی که ما در معرض تهدیدیم، این واکنش ناخودآگاه بدن را برای مبارزه یا فرار آماده می‌کند. گاهی این استرس ایجادشده مفید است و باعث می‌شود بهتر با شرایط تهدیدکننده مواجه شویم. این نوع استرس باعث عملکرد بهتر ما در موقعیت‌های دشوار می‌شود.
در مواردی که وجود هر نوع تهدید جان ما را به خطر می‌اندازد، این واکنش فیزیولوژیک نقش مهمی در بقایمان ایفا می‌کند و با آماده‌کردن ما برای مقابله یا فرار، احتمال درامان‌ماندن از خطر را افزایش می‌دهد.
معایب
هرچند پاسخ جنگ یا گریز خودکار فعال می‌شود، این مسئله به‌معنای دقیق‌بودن آن نیست. گاهی اوقات حتی زمانی که تهدید واقعی وجود ندارد، به این شکل واکنش نشان می‌دهیم. چرا؟ چون این واکنش طبیعی بدن با تهدیدهای واقعی و خیالی تحریک می‌شود. انواع فوبیا نمونه خوبی از تحریک بی‌موقع این واکنش فیزیولوژیک است.
قرارگرفتن مداوم در حالت جنگ یا گریز مانند استرس مزمن برای سلامتی مضر است. استرس مزمن ممکن است احتمال ابتلا به این موارد را افزایش دهد:
- افسردگی؛
- خستگی مزمن؛
- سردرد و میگرن؛
- مشکلات گوارشی؛
- ضعف سیستم ایمنی؛
- حمله قلبی و سکته مغزی؛
- اختلالات تولیدمثلی و جنسی؛
- فشار خون و کلسترول بالا؛
- اختلالات متابولیک مانند دیابت و چاقی؛
- بدترشدن مشکلات تنفسی مانند مشکلات مربوط به آسم.
نمونه‌هایی از پاسخ جنگ یا گریز
پاسخ جنگ یا گریز ممکن است در مواجهه با خطر فیزیکی قریب‌الوقوع (مانند مواجهه با سگی درنده) یا نوعی استرس درونی (مانند آماده‌شدن برای سخنرانی در مدرسه یا محل کار) ایجاد شود.
نمونه دیگری از پاسخ جنگ یا گریز زمانی است که فردی که از ارتفاع می‌ترسد و مجبور می‌شود برای شرکت در جلسه به طبقه بالای برج برود. احتمالا در این شرایط بدن او با افزایش ضربان قلب و تنفس در حالت آماده‌باش قرار می‌گیرد. اگر این واکنش خیلی شدید باشد، ممکن است منجر به حمله پانیک شود.
آیا اضطراب نوعی پاسخ جنگ یا گریز است؟
بر اساس پژوهش‌ها، تمایل بدن به مقابله یا فرار ممکن است احتمال ابتلا به اختلال اضطراب را افزایش دهد و افراد را در برابر این نوع اختلالات سلامت روان آسیب‌پذیرتر کند.
چطور پاسخ جنگ یا گریز را مهار کنیم؟
درک واکنش طبیعی بدن به واکنش جنگ یا گریز یکی از راه‌های آرام‌کردن خودمان در مواجهه با چنین موقعیت‌هایی است. وقتی در موقعیت‌های حساس متوجه تغییر حالات بدنتان شدید، می‌توانید با انجام راهکارهایی کمی خودتان را آرام کنید. این راهکارها عبارت‌اند از:
- تجسم هدایت‌شده؛
- انجام تمرینات آرامش‌بخش؛
- تمرین تکنیک‌های تنفس عمیق؛
- صحبت با افراد مورداعتماد و صمیمی.
کلام پایانی
پاسخ جنگ یا گریز کارکرد مشخصی دارد و مختص شرایط خطرناک است و نباید با استرس‌های روزمره مانند ترافیک، عقب‌افتادن کارها، ایمیل‌های پاسخ‌داده‌نشده یا صورت‌حساب‌های پرداخت‌نشده فعال شود. اگر با استرس‌های روزانه این واکنش در بدنتان فعال می‌شود، از راهکارهای مفید برای آرام‌کردن خودتان در این شرایط بهره بگیرید و بدن را به حالت عادی برگردانید.
به‌نظرتان رایج‌ترین نمونه‌های پاسخ جنگ یا گریز کدام‌اند؟ لطفا نظرات و تجربیات ارزشمندتان را با ما و کاربران عزیزمان به اشتراک بگذارید.
در افسردگی غم به لایه‌های عمیق زندگی نفوذ کرده و اختلالاتی در احساسات و رفتار شما به‌وجود می‌آورد. اگر احساس افسردگی دارید، حتما با کمک یک روانشناس متخصص مشکل را ریشه‌یابی کنید و برای حل آن راهکار بگیرید.برای ارتباط با مشاور متخصص افسردگی روی دکمه زیر کلیک کنید.
