علائم سرطان کولون؛ دلایل ابتلا، تشخیص و درمان آن
همه‌چیز درباره سرطان کولون یا روده بزرگ
سرطان کولون چیست؟ سرطان کولون، کولورکتال (Colorectal cancer) یا سرطان روده بزرگ با رشد غیرعادی تومورها در روده بزرگ ایجاد میشود. در بسیاری از نقاط دنیا این بیماری بسیار شایع است. مثلا در آمریکا سومین نوع رایج سرطان، سرطان کولون است. کولون یا همان روده بزرگ، قسمتی از بدن است که آب و نمک را از ضایعات جامد بدن استخراج میکند. سپس این ضایعات با عبور از رکتوم و مقعد از بدن خارج و دفع میشوند. یکی از شایع‌ترین علل مرگ ناشی از سرطان، همین سرطان کولون است. در این مقاله با ما همراه باشید تا شما را با علائم، دلایل ابتلا و تشخیص سرطان کلون و روش‌های پیشگیری و درمان آن آشنا کنیم.
حقایقی اجمالی درباره سرطان کولون
- سرطان کولون، روده بزرگ را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و معمولا به‌شکل یک تومور در دیواره روده‌ی بزرگ ظاهر میشود.
- علائم سرطان کولون زمانی ظاهر میشوند که بیماری پیشرفت کرده است. اگر این علائم زودتر ظهور کنند، نشانه‌هایی مانند مشکلات دستگاه گوارشی خواهند بود.
- درمان سرطان کولون معمولا تلفیقی از شیمی درمانی، پرتو درمانی و جراحی است و به کولوستومی می‌انجامد.
- رژیم غذایی سالم، مصرف زیاد فیبر و لبنیات کم‌چرب ممکن است از ابتلا به سرطان جلوگیری کند. معاینات و آزمایش‌های تشخیص سرطان هم در مراحل ابتدایی بیماری مفید هستند.
علائم سرطان کولون
در مراحل ابتدایی بیماری معمولا نشانه و علامتی وجود ندارد. با پیشرفت بیماری، نشانه‌های سرطان روده بیشتر میشوند، نشانه‌هایی مثل:
- اسهال یا یبوست؛
- ایجاد تغییرات در بافت مدفوع؛
- مدفوع شُل؛
- وجود خون در مدفوع یا خون‌ریزی مقعدی؛
- درد در ناحیه شکم، انقباض شکم، نفخ شکم یا گازدارشدن روده‌ها؛
- درد هنگام اجابت مزاج؛
- نیاز مدام به دفع؛
- خستگی و ضعف؛
- کاهش وزن بدون علت مشخص؛
- سندروم روده تحریک پذیر (IBS)؛
- کم‌خونی ناشی از کمبود آهن.
اگر سرطان کولون به سایر بخش‌ها نیز سرایت کند، در آن قسمت‌ها هم علائمی ایجاد میشوند. کبد بیشتر از سایر اعضای بدن در معرض این خطر قرار دارد.
مراحل ابتلا به سرطان کولون
روش‌های مختلفی برای مرحله‌بندی این بیماری وجود دارد. سطوح بیماری با میزان پیشرفت سرطان در بدن مرتبط هستند:
- سطح صفر: سرطان در مراحل بسیار ابتدایی قرار دارد و کارسینوم درجا نامیده میشود. در این سطح، رشد بیماری محدود به لایه داخلی روده بزرگ است.
- سطح ۱: سرطان به یک لایه بافت بیرونی‌تر از سطح داخلی روده بزرگ منتقل میشود، اما همچنان به غدد یا سایر اعضای بدن منتقل نشده است.
- سطح ۲: سرطان به لایه خارجی روده بزرگ منتقل میشود، اما همچنان از روده بزرگ خارج نشده و به سایر بخش‌ها سرایت نکرده است.
- سطح ۳: بیماری به لایه بیرونی روده بزرگ منتقل شده و ۱ تا ۳ غدد لنفی را درگیر کرده، ولی هنوز به مناطق دورتر بدن نرسیده است.
- سطح ۴: سرطان کاملا به لایه‌های خارجی روده بزرگ منتقل شده است و با رشد بیماری، سایر بخشهای بدن هم درگیر میشوند.
این بیماری پیش‌رونده است و با شروع هر سطح، علائم پیشرفت می‌کنند.
درمان سرطان روده بزرگ (سرطان کولون)
درمان سرطان کولون به سطح و نوع بیماری، سن بیمار، وضعیت سلامت عمومی و سایر ویژگی‌های بیمار مرتبط است. تنها یک نوع درمان برای سرطان وجود ندارد، اما شایع‌ترین روش‌ها شامل شیمی‌درمانی، پرتودرمانی و جراحی میشود. هدف از درمان از بین بردن علائم دردناک و رفع سرطان است.
۱. جراحی
اگر با جراحی تمام بخشهای روده بزرگ یا بخشی از آن برداشته شود، یعنی کولکتومی (Colectomy) انجام شده است. در این نوع از درمان، جراح بخش درگیر با سرطان و نواحی اطراف آن را برمیدارد. معمولا غدد لنفاوی اطراف هم برداشته میشوند. قسمت سالم روده دوباره به مقعد یا به مجرایی مصنوعی پیوند زده میشود. البته این مسئله تا حد زیادی وابسته به گستردگی جراحی و کولکتومی است.
منظور از مجرای مصنوعی یا استوما (stoma)، یک مجرای خروجی ایجادشده توسط جراحی در سطح بدن است که جایگزین سوراخ طبیعی میشود. استوما محل جدیدی برای فعالیت‌های اساسی بدن است. ضایعات بدن از کیسه‌ای عبور می‌کنند و فقدان سطح پایینی روده بزرگ را که در جراحی برداشته شده است جبران می‌کنند. به این حالت کولوستومی (colostomy) گفته میشود. برخی از سرطان‌های غیرپیشرفته و موضعی را می‌توان با آندوسکوپی درمان کرد.
برای برداشتن پولیپ‌ها و تومورهای بزرگ‌تر، با ایجاد چندین برش در ناحیه شکمی از روش لاپاروسکوپی استفاده میشود. مراقبت تسکینی (همه فعالیت‌هایی که برای بهبود کیفیت زندگی بیمار انجام میشوند) در مراحل پیشرفته و لاعلاج این سرطان می‌تواند مفید باشد. هدف از این نوع مراقبت، تسکین نواحی مسدود روده بزرگ و مدیریت درد، خون‌ریزی و سایر علائم است.
۲. شیمی‌درمانی
شیمی‌درمانی باعث توزیع مواد شیمیایی در بدن میشود تا این مواد شیمیایی جلوی پخش‌شدن سلول‌های سرطانی را بگیرند. این کار با تخریب پروتئین‌ها یا دی‌ان‌ای برای تخریب و کشتن سلول‌های سرطانی صورت می‌گیرد. این درمان هر نوع رشد سریع سلولی را نشانه می‌گیرد، بنابراین ممکن است روی رشد سلول‌های مفید و غیرسرطانی هم اثر بگذارد.
زمانی از شیمی‌درمانی استفاده میشود که بیماری در بدن پخش شده باشد، زیرا به‌کمک این روش می‌توان مواد شیمیایی درمانی را در بدن به گردش درآورد. شیمی‌درمانی در مراحل دوره‌ای صورت می‌گیرد، بنابراین بدن در فاصله بین این دوره‌ها می‌تواند بهبود پیدا کند. عوارض جانبی شایع شیمی‌درمانی عبارت‌اند از:
- ریزش مو؛
- حالت تهوع؛
- خستگی؛
- استفراغ.
در درمان‌های ترکیبی شیمی‌درمانی، معمولا از چند نوع شیمی‌درمانی استفاده میشود یا شیمی‌درمانی با سایر روش‌ها ترکیب میشود.
۳. پرتودرمانی
پرتودرمانی سلول‌های سرطانی را می‌کشد و تخریب میکند. این کار با تابش اشعه پرانرژی گاما انجام میشود. اشعه‌های رادیواکتیو گاما از فلزاتی مانند رادیوم یا اشعه ایکس با انرژی زیاد ساتع میشوند. پرتودرمانی می‌تواند درمانی مستقل برای تخریب سلول‌های سرطانی یا کوچک‌کردن تومور باشد. البته در کنار سایر روش‌های درمانی هم می‌توان از آن بهره برد.
از پرتودرمانی معمولا در مراحل پیشرفته بیماری استفاده میشود، مثلا وقتی سرطان به دیواره مقعد نفوذ کرده باشد یا غدد لنفاوی پیرامون مقعد را درگیر کرده باشد. عوارض جانبی پرتودرمانی عبارت‌اند از:
- تغییرات خفیف پوستی مثل حالت آفتاب سوختگی و قرمزشدن پوست؛
- حالت تهوع؛
- استفراغ؛
- اسهال؛
- خستگی؛
- کاهش وزن و بی‌اشتهایی.
بیشتر عوارض پرتودرمانی چند هفته بعد از تکمیل درمان از بین می‌روند.
پیشگیری از سرطان کولون
اقدامات لازم برای پیشگیری از سرطان کولون به این شرح است:
- داشتن وزن مناسب؛
- ورزشکردن؛
- مصرف مقدار زیادی میوه، سبزی، غلات کامل؛
- کاهش مصرف گوشت قرمز و چربیهای اشباع؛
- ترک سیگار و پرهیز از مشروبات الکلی.
علت سرطان کولون
فرایند رشد، توزیع و مرگ سلول‌های بدن در حالت طبیعی به‌طور منظم انجام میشود. سرطان زمانی رخ می‌دهد که این سلول‌ها رشد و توزیع مهارنشدنی داشته باشند. بیشتر انواع سرطان‌های روده بزرگ از تومورهای خوش‌خیم و غیرسرطانی آغاز میشوند. این تومورها که آدنوما (Adenoma) نام دارند در لایه داخلی روده بزرگ شکل می‌گیرند.
خون و سیستم لنفاوی می‌توانند سلول‌های سرطانی را از تومورهای بدخیم در سایر بخشهای بدن پخش کنند. این سلول‌های سرطان رشد و به بافت‌های سالم بدن حمله می‌کنند. به این فرایند متاستاز (metastasis) گفته میشود. چنین وضعیتی را به‌سختی می‌توان کنترل و درمان کرد. علل اصلی ابتلا به سرطان کولون مشخص است، اما عوامل خطر متعدد دیگری هم برای ابتلا به آن وجود دارد.
۱. پولیپ‌ها
سرطان کولون معمولا ریشه در پولیپ‌های پیش‌سرطانی دارد، یعنی پولیپ‌هایی که در روده بزرگ تشکیل میشوند. انواع رایج پولیپ‌ها از این قرارند:
- آدنوما: این پولیپ‌ها ممکن است مشابه بافت معمولی روده باشند، اما زیر میکروسکوپ ظاهری متفاوت دارند و می‌توانند سرطانی بشوند.
- پولیپ هایپرپلاستیک: سرطان روده به‌ندرت از پولیپ‌های هایپرپلاستیکی نشئت می‌گیرد، زیرا آنها معمولا خوش‌خیم هستند.
اگر برخی از این پولیپ‌ها در مراحل اولیه برداشته نشوند، به تومورهای بدخیم تبدیل خواهند شد.
۲. ژن‌ها
در اثر تخریب ژتنیکی یا تغییراتی در دی‌ان‌ای که توزیع سلولی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد هم امکان رشد سلولی کنترل‌نشده وجود دارد. در واقع سرطان کولون می‌تواند ریشه ژنتیکی و ارثی هم داشته باشد، اما بیشتر افراد مبتلا به این سرطان به‌علل دیگر به این بیماری دچار میشوند.
برخی از افراد با جهش‌های ژنی مشخصی به دنیا می‌آیند. این افراد در طول زندگی خود بیشتر مستعد ابتلا به سرطان هستند. البته گاهی هم برخی از افراد این ویژگی‌های ژنتیکی را دارند، اما تحت تحریک عاملی خارجی به سرطان کولون دچار میشوند.
۳. رفتارها، عادت و رژیم غذایی
سن یکی از عوامل مهم ابتلا به سرطان روده بزرگ است. بیشتر افرادی که بیش ۵۰ سال دارند، به این بیماری دچار میشوند. افرادی بیشتر در خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ قرار دارند که:
- تنباکو مصرف می‌کنند؛
- دچار چاقی مفرط هستند؛
- زندگی بی‌تحرکی دارند.
کولون بخش مهمی از دستگاه گوارش است. بنابراین داشتن تغذیه سالم در جلوگیری از سرطان نقش مهمی دارد. مصرف این مواد باعث افزایش خطر ابتلا به سرطان کولون میشوند:
- لبنیات پرچرب؛
- مواد پرکالری؛
- گوشت قرمز؛
- الکل؛
- گوشتهای فراوریشده؛
- کممصرفکردن فیبر.
۴. عوامل پنهان ابتلا
برخی از روش‌های درمانی و شرایط خاص نیز منجر به سرطان کولون میشوند، مانند:
- انواع دیابت؛
- آکرومگالی که نوعی اختلال در هورمون رشد است؛
- پرتودرمانی برای درمان سایر انواع سرطان؛
- بیماری‌های روده تحریک‌پذیر مانند بیماری کرون و کولیت زخمی.
چشم‌انداز سرطان کولون چگونه است؟
اگر سرطان مقعد و روده بزرگ در همان مراحل اولیه (سطح ۱ و ۲) تشخیص داده شود، شانس زندهماندن بهمدت ۵ سال ۹۲درصد افزایش مییابد. اما این درصد برای شناسایی بیماری در سطح ۴، ۱۱درصد است. به همین خاطر به مردان و زنان ۵۰ تا ۷۵ساله توصیه میشود سالانه برای بررسی وضعیت خود آزمایش‌هایی انجام بدهند. این معاینات بسیار مهم هستند، زیرا سرطان کولون تا زمانی که پیشرفت زیادی نکرده باشد، خود را نشان نخواهد داد.
جامعه سرطان آمریکا کولونوسکوپی را برای تشخیص اولیه این سرطان توصیه میکند، زیرا صحیح‌ترین روش به نظر می‌رسد. به‌کمک این روش، پزشک تمام روده بزرگ را مشاهده میکند و در حین کار، پولیپ‌ها را برمیدارد. سایر انواع آزمایش‌ها برای تشخیص عبارت‌اند از:
- آزمایش دی‌ان‌ای مدفوع؛
- آزمایش خون پنهان در مدفوع؛
- آزمایش سیگموئیدوسکوپی هر ۵ سال یک بار (بررسی غشای داخلی روده و مقعد)؛
- کولونوگرافی سی.تی (CT colonography) هر ۵ سال یک بار برای مشاهده درون روده و مقعد.
هر یک از این توصیه‌ها به‌میزان خطر ابتلای فرد به بیماری بستگی دارد.
تشخیص سرطان کولون
پزشک برای تشخیصی درست بیماری، علاوه بر معاینه و پرسیدن از سوابق پزشکی فرد، آزمایش‌هایی را توصیه میکند. تشخیص نهایی معمولا بعد از کولونوسکوپی یا تست اشعه ایکس باریوم انما (barium enema x-ray) صورت می‌گیرد. انما تزریق ماده‌ای به درون رکتوم از راه لوله‌ای کوچک است. مایع حاوی ماده متالیک (باریم) است که مانند پوششی روی دیواره داخلی کولون را می‌پوشاند. در حالت طبیعی تصاویر اشعه ایکس از بافت نرم کیفیت پایینی دارد، اما پوشش باریوم باعث میشود تصاویر سیاه و سفید نسبتا شفافی از کولون به دست آید.
۱. کولونوسکوپی
لوله‌ای باریک و منعطف با دوربینی در یک سر آن برای بررسی روده بزرگ از مقعد وارد بدن میشود. برای انجام این عمل، بیمار باید ۲۴ تا ۴۸ ساعت رژيم خاصی را پیگیری کند. برای تمیزشدن روده هم فرد باید مقدار زیادی ملین مصرف کند تا روده آماده بشود. اگر در حین بررسی روده پولیپی دیده بشود، از روده خارج میشود و برای نمونه‌برداری به آزمایشگاه فرستاده میشود. به نمونه‌برداری بیوپسی هم گفته میشود. نمونه به‌کمک میکروسکوپ بررسی و سرطانی یا پیش‌سرطانی‌بودن سلول‌هایش مشخص میشود.
آزمایش دیگری به‌نام سیگموئیدوسکوپی وجود دارد که ناحیه کوچک‌تری از روده را بررسی میکند. این عمل به آمادگی قبلی کمتری نیاز دارد و در صورتی که طی آن پولیپی دیده نشود یا در محوطه کوچکی تجمع کرده باشند، نیازی به کولونوسکوپی نخواهد بود.
۲. تنقیه باریوم با وضوح دوگانه
در این روش تشخیصی هم از مایعی به‌نام باریوم برای بهبود تصویربرداری از روده به‌کمک اشعه‌ی ایکس استفاده میشود. قبل از انجام این عمل، فرد باید چندین ساعت چیزی نخورد. محلولی مایع حاوی باریوم از طریق رکتوم به روده بزرگ تزریق میشود و برای اینکه نتایج بهتری حاصل بشود، مقدار اندکی هوا هم به روده پمپاژ میشود. سپس از رکتوم و روده بزرگ تصویربرداری میشود. این تصویربرداری به‌کمک اشعه‌ی ایکس صورت می‌گیرد و باریوم در تصویر به‌رنگ سفید و پولیپ‌ها مانند خطوطی تاریک نمایان میشوند.
اگر نمونه‌برداری حاکی از ابتلا به سرطان باشد، لازم است از قفسه سینه بیمار هم عکس‌برداری بشود. همچنین شش‌ها، کبد و شکم از طریق سی‌تی‌اسکن یا سونوگرافی بررسی میشوند تا میزان پخش‌شدن بیماری مشخص شود. آزمایش‌های خون برای بررسی آنتی ژن کارسینوامبریونیک (carcinoembryonic antigen) یا به‌اختصار CEA انجام میشوند که از برخی سلول‌های سرطانی ترشح میشود.
پزشکان برای تشخیص بیماری باید اندازه تومور را بررسی کنند و ببینند سایر اعضا و غدد لنفاوی را درگیر کرده است یا خیر. سطح و مرحله سرطان، روند درمان را معلوم میکند.
سؤالات رایج درباره این سرطان
۱. علائم سرطان کولون چیست؟
- اسهال یا یبوست؛
- ایجاد تغییرات در بافت مدفوع؛
- مدفوع شُل؛
- وجود خون در مدفوع یا خون‌ریزی مقعدی؛
- درد در ناحیه شکم، انقباض شکم، نفخ شکم یا گازدارشدن روده‌ها؛
- درد هنگام دفع؛
- نیاز مدام به دفع؛
- خستگی و ضعف؛
- کاهش وزن بدون علت مشخص؛
- سندروم روده تحریک پذیر (IBS)؛
- کم‌خونی ناشی از کمبود آهن.
۲. برای پیشگیری از سرطان کولون چهکار میشود کرد؟
- داشتن وزن مناسب؛
- ورزشکردن؛
- مصرف مقدار زیادی میوه، سبزی، غلات کامل؛
- کاهش مصرف گوشت قرمز و چربیهای اشباع؛
- ترک سیگار و پرهیز از مشروبات الکلی.
۳. مصرف کدام مواد غذایی احتمال سرطان کولون را زیاد میکند؟
- لبنیات پرچرب؛
- مواد پرکالری؛
- گوشت قرمز؛
- الکل؛
- گوشتهای فراوریشده؛
- کممصرفکردن فیبر.
۴. طول عمر بیماران سرطان روده بزرگ چقدر است؟
اگر سرطان مقعد و روده بزرگ در همان مراحل اولیه (سطح ۱ و ۲) تشخیص داده شود، شانس زندهماندن بهمدت ۵ سال ۹۲درصد افزایش مییابد. اما این درصد برای شناسایی بیماری در سطح ۴، ۱۱درصد است.
۵. جراحی کولورکتال چیست؟
اگر با جراحی تمام بخشهای روده بزرگ یا بخشی از آن برداشته شود، یعنی کولکتومی (Colectomy) انجام شده است. در این نوع از درمان، جراح بخش درگیر با سرطان و نواحی اطراف آن را برمیدارد. معمولا غدد لنفاوی اطراف هم برداشته میشوند. قسمت سالم روده دوباره به مقعد یا به مجرایی مصنوعی پیوند زده میشود. البته این مسئله تا حد زیادی وابسته به گستردگی جراحی و کولکتومی است.
مطلب جامع و خوبی بود . سپاس
سپاس از همراهی شما