شکاف و پارگی سطحی در بافت سلولی اطراف مقعد، شقاق مقعد یا آنال فیشر نام دارد. از مهم‌ترین نشانه‌های شقاق مقعد، درد و خونریزی هنگام اجابت مزاج است. در این مقاله شما را با علائم شقاق مقعدی، علت، عوارض، پیشگیری و درمان شقاق مقعدی آشنا خواهیم کرد.
شقاق مقعد، پارگی کوچک یا زخمی سطحی در بافت نازک و پوشش سلولی اطراف سوراخ مقعد است. شقاق مقعدی ممکن است بر اثر ترومای ناشی از عبور مدفوع سفت یا اسهال طولانی باشد. این مشکل، معمولا درد زیاد و خونریزی هنگام دفع را به دنبال دارد. همچنین ممکن است دچار اسپاسم‌هایی در حلقه عضلانی اطراف مقعد شوید.
شقاق مقعد در کودکان بسیار رایج است، ولی هر فردی در هر سنی ممکن است درگیر چنین مشکلی شود. در بیشتر موارد، شقاق مقعد با روش‌های درمانی ساده‌ای بهتر می‌شوند؛ از جمله افزایش مصرف فیبر یا استحمام نشیمن (Sitz bath). بعضی از افراد مبتلا به شقاق مقعد به درمان‌های دارویی و حتی جراحی نیاز پیدا می‌کنند.
علائم شقاق مقعدی
نشانه‌ها و علائم شقاق مقعد عبارت‌اند از:
- درد معمولا شدید هنگام دفع؛
- درد بعد از دفع که ممکن است تا چند ساعت طول بکشد؛
- دیدن لکه‌های روشن و قرمز خون روی مدفوع یا دستمال توالت بعد از دفع؛
- خارش یا تحریک‌پذیری پوست اطراف مقعد؛
- شکاف و زخم قابل دیدن روی پوست اطراف مقعد؛
- توده کوچک یا برآمدگی در پوست نزدیک شقاق مقعد.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر موقع اجابت مزاج درد دارید یا بعد از آن، روی مدفوع و دستمال توالت، خون مشاهده می‌کنید، به پزشک مراجعه کنید.
علت شقاق مقعدی
رایج‌ترین علل شقاق مقعد عبارت‌اند از:
- دفع مدفوع بزرگتر و سفت‌تر از حالت عادی؛
- یبوست؛
- اسهال مزمن؛
- التهاب در نواحی اطراف مقعد که بر اثر بیماری کرون یا سایر بیماری‌های التهابی دستگاه گوارش ایجاد شده است؛
- زایمان.
از دیگر علل شقاق مقعد که رواج کمتری دارند، می‌توان به این موارد اشاره کرد:
عواملی که احتمال ابتلا به شقاق مقعدی را بیشتر می‌کنند
عواملی که احتمال ابتلا به شقاق مقعد را افزایش می‌دهند، عبارت‌اند از:
- نوزادی: بسیاری از نوزادان در سال اول زندگی خود، دچار شقاق مقعد می‌شوند و متخصصان هنوز در مورد علت اصلی آن مطمئن نیستند.
- بالا رفتن سن: بزرگسالان، هم‌زمان با بالا رفتن سن ممکن است شقاق مقعد را تجربه کنند که معمولا به‌خاطر کاهش جریان خون در نواحی اطراف مقعد است.
- یبوست: فشار هنگام دفع هنگام ابتلا به یبوست و مدفوع بزرگتر از حد معمول، یکی از عوامل ایجاد شقاق در مقعد است.
- زایمان: شقاق مقعد یکی از مشکلات رایج زنان بعد از زایمان است.
- بیماری کرون (Crohn’s disease): این بیماری التهابی روده باعت التهابات مزمن در روده‌ها و انتهای دستگاه گوارش می‌شود. به همین دلیل، کانال مقعد نسبت به شقاق و پارگی، آسیب‌پذیر می‌شود.
- مقاربت مقعدی.
عوارض شقاق مقعدی
عوارض ابتلا به شقاق مقعد عبارت‌اند از:
شکست در درمان: اگر شقاق مقعد تا شش هفته درمان نشود، به‌عنوان بیماری مزمن در نظر گرفته می‌شود و ممکن است به درمان‌های بیشتر نیاز داشته باشد.
بازگشت مجدد بیماری: اگر یک بار به شقاق مقعد مبتلا شده باشید، در معرض ابتلای مجدد و بازگشت بیماری قرار دارید.
گسترش پارگی به ماهیچه‌های اطراف: شقاق مقعد ممکن است گسترش پیدا کند و به ماهیچه‌های اطراف آن کشیده شود؛ ماهیچه‌هایی که مسئولیت بسته نگه داشتن سوراخ مقعد را بر عهده دارند که این باعث سخت‌تر شدن روند درمان شقاق مقعد می‌شود. شقاق درمان‌نشده‌ی مقعد ممکن است رشته‌ای از ناراحتی‌ها و مشکلات بعدی را به‌دنبال داشته باشد که نیازمند درمان دارویی و جراحی برای بازسازی یا برداشتن شقاق است.
پیشگیری
با پیشگیری از ابتلا به یبوست می‌توانید از شقاق مقعد نیز جلوگیری کنید. غذاهای سرشار از فیبر بخورید، به‌مقدار کافی مایعات بنوشید و ورزش منظم داشته باشید تا بتوانید اجابت مزاج راحت‌تری داشته باشید.
درمان شقاق مقعدی
اگر مراقبت‌های لازم برای عدم ابتلا به یبوست را در نظر بگیرید، شقاق مقعد معمولا طی چند هفته درمان می‌شود. مثلا مصرف فیبر و مایعات را در رژیم غذایی خود افزایش دهید. چند بار در روز، به‌خصوص بعد از اجابت مزاج، برای مدت ۱۰ تا ۲۰ دقیقه در آب گرم بنشینید. این کار می‌تواند مناطق اطراف شقاق را ریلکس کند و روند درمان را سرعت ببخشد.
هدف نهایی از درمان شقاق مقعد، کاهش درد، اجابت مزاج راحت و ترمیم بافت پاره‌شده است. شقاق حاد مقعد که معمولا بیشتر از ۶ هفته طول نمی‌کشد، بسیار رایج است و در اکثر مواقع با مراقبت‌های شخصی خودبه‌خود ترمیم می‌شود. شقاق مزمن مقعد، معمولا بیشتر از ۶ هفته طول می‌کشد و نیاز به درمان‌های دارویی و حتی جراحی دارد.
درمان‌های غیر جراحی
پزشک برای درمان شقاق مقعد، ممکن است غیر از جراحی، درمان‌های زیر را تجویز کند:
- پماد نیتوگلیسرینی یا رکتیو (Rectiv) برای افزایش گردش خون و کمک به آرام کردن عضلات اطراف مقعد. از عوارض جانبی این پماد می‌توان به سردردهای شدید اشاره کرد.
- کرم موضعی بی‌حس‌کننده از جمله لیدوکائین هیدروکلراید که برای کاهش درد تجویز می‌شود.
- تزریق بوتاکس برای بی‌حس کردن عضلات اطراف مقعد و بهبود اسپاسم عضلانی. اگر درمان‌های موضعی کارگشا نبود، تزریق بوتولینوم نوع A یا بوتاکس به اسفنکتر می‌تواند روش دیگری برای بهبود شقاق مقعد باشد. تزریق بوتاکس، به طور موقتی، ماهیچه‌های اسفنکتر را بی‌حس می‌کند که باعث کاهش درد و بهبود روند التیام در ۶۰ تا ۸۰ درصد از بیماران می‌شود.
- داروهای فشار خون مثلا نیفدیپین یا کاردیزم که برای آرام کردن اسفنکترهای مقعدی تجویز می‌شود. این داروها را ممکن است به شکل خوراکی یا به صورت موضعی مصرف کنید؛ به‌خصوص برای مواقعی که نیتروگلیسیرین تأثیرگذار نیست یا عوارض جانبی به دنبال دارد.
جراحی
اگر شقاق مزمن مقعد دارید که با سایر روش‌ها درمان نمی‌شود یا علائم بیماری‌تان شدید است، پزشک ممکن است عمل جراحی را توصیه کند. پزشکان معمولا از روشی به نام LIS یا اسفنکتروتومی داخلی جانبی استفاده می‌کنند که شامل بریدن بخش کوچکی از ماهیچه اسفنکتر مقعدی برای کاهش اسپاسم و درد و بهبود درمان است.
تحقیقات نشان داده است که برای شقاق مقعد یا آنال فیشرهای مزمن، عمل جراحی بسیار مؤثرتر از سایر روش‌های درمانی است. البته عمل جراحی، ریسک کمی در ابتلا به بی‌اختیاری دارد.
درد ناشی از جراحی معمولا ملایم و خفیف است و از درد خود شقاق مقعد بسیار کم‌تر است. این عمل ممکن است به‌طور موقتی باعث بی‌اختیاری در کنترل گازهای دستگاه گوارش یا نشت اندک مدفوع یا عفونت شود. در بیشتر موارد، درمان کامل تا ۸ هفته بعد از عمل جراحی طول می‌کشد.
سبک زندگی و درمان خانگی شقاق مقعدی
اگر شقاق مقعد ناشی از یبوست یا اسهال مزمن باشد، می‌توانید با تغییر عادات خود، اجابت مزاج راحت‌تری داشته باشید و شقاق مقعد را درمان یا از آن پیشگیری کنید. این اقدامات در بیشتر موارد می‌توانند سبب بهبود شقاق مقعد شوند و روند درمان را تسریع کنند:
- افزودن فیبر در رژیم غذایی: مصرف روزانه ۲۵ تا ۳۰ گرم فیبر، کمک می‌کند که اجابت مزاج راحت‌تری داشته باشید و روند درمان شقاق مقعد سرعت بگیرد. غذاهای سرشار از فیبر عبارت‌اند از میوه‌ها (به‌خصوص میوه‌هایی مثل مرکبات و انواع آلو)، سبزیجات، مغزها، حبوبات و غلات کامل. همچنین می‌توانید مکمل‌های فیبر مصرف کنید. افزودن فیبر ممکن است نفخ را افزایش دهد؛ بنابراین آن را کم‌کم به رژیم غذایی خود اضافه کنید. اگر نمی‌توانید فیبر کافی را از غذا دریافت کنید، مکمل‌های فیبر را جایگزین کنید. این مکمل‌ها نیز نفخ را افزایش می‌دهند، بنابراین باید آن را به‌تدریج به رژیم غذایی خود بیفزایید.
- نوشیدن مایعات: نوشیدن مایعات به مقدار کافی، از یبوست پیشگیری می‌کند.
- ورزش منظم: بیشتر روزهای هفته، ورزش منظم به‌مدت نیم ساعت داشته باشید. این ورزش می‌تواند شامل فعالیت‌های فیزیکی در سطح متوسط مثلا پیاده‌روی باشد. ورزش کردن موجب بهبود روند گوارش و اجابت مزاج می‌شود. همچنین گردش خون در همه‌ی نواحی بدن را افزایش می‌دهد که این عامل، باعث درمان هر چه سریع‌تر شقاق مقعد است.
- زور نزدن هنگام اجابت مزاج: زور زدن هنگام دفع، فشار زیادی به مناطق اطراف مقعد وارد می‌کند که باعث سر باز کردن شقاق‌های قبلی یا ایجاد شقاق جدید می‌شود. همچنین، نشستن طولانی‌مدت در توالت، می‌تواند مشکل مشابهی ایجاد کند.
- مصرف داروهای ملین بدون نسخه: اگر اضافه کردن فیبر به رژیم غذایی مؤثر نبود، می‌توانید مصرف داروهای ملین را امتحان کنید. قبل از مصرف هر گونه دارو، حتما از پزشک خود در مورد مصرف آن مشورت بگیرید و هر کدام را که برایتان مناسب‌تر است، با کمک پزشک انتخاب کنید.
- به‌تأخیر نینداختن اجابت مزاج: به‌تأخیر انداختن اجابت مزاج منجر به یبوست می‌شود و اجابت مزاج را سخت‌تر و درناک‌تر می‌کند که در نهایت به شقاق مقعد منجر می‌شود.
- شست‌وشوی مقعد: مقعد و نواحی اطراف آن را بعد از هر بار اجابت مزاج، به‌آرامی و با ملایمت شست‌وشو دهید.
- عدم استفاده از شوینده‌های محرک: بعضی از شوینده‌های صابونی معطر یا شامپوبدن‌ها ممکن است پوست را تحریک کنند. بهتر است از شوینده‌های ملایم‌تری استفاده کنید.
- درمان یبوست یا اسهال مزمن: اگر به یبوست یا اسهال مزمن مبتلا هستید، حتما آن را درمان کنید و به دنبال علت اصلی و رفع آن باشید.
اگر نوزاد شما مبتلا به شقاق مقعد است، حتما پوشک او را دائما عوض کنید، نواحی آسیب دیده را به‌آرامی شست‌وشو دهید و حتما موضوع را به پزشک اطفال اطلاع دهید.
این عادات کوچک و تغییر سبک زندگی می‌تواند در بسیاری از موارد، در عرض چند هفته تا چند ماه، شقاق مقعد را درمان کند. اگر این روش‌های درمانی کافی نبود و موجب بهبود شرایط نشد، مشکل خود را با پزشک در میان بگذارید..
