کتاب درباره مهاجرت؛ معرفی ۷ رمان مهم که با مسئله مهاجرت پیوند خورده‌اند

آدم‌های زیادی در طول تاریخ بنا به دلایل اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی در دوراهی تصمیم‌گیری برای مهاجرت قرار گرفته‌اند. آنچه وجه‌اشتراک همه‌ مهاجران است تقسیم‌شدن زندگی‌شان به دو بازه زمانی قبل و بعد مهاجرت است. بدیهی است که مهاجرت همه ابعاد زندگی مهاجر را دستخوش تغییر می‌کند. در این معرفی کتاب، به‌سراغ داستان‌ها و رمان‌های بیشتر شناخته‌شده با موضوع مهاجرت رفته‌ایم و با چالش‌ها و دغدغه‌های زندگی مهاجران بیشتر آشنا می‌شویم. اگر مهاجرت از دغدغه‌های شماست یا اگر می‌خواهید بیشتر از زندگی مهاجران بدانید این چند کتاب درباره مهاجرت را به شما توصیه می‌کنیم.

۱. خاک غریب

جومپا لاهیری، نویسنده هندی برنده جایزه پولیتزر سال ۲۰۰۰، خود مهاجری است که در ۳سالگی با خانواده‌اش به آمریکا مهاجرت کردند. او مهاجربودن را با تمام وجود تجربه و زندگی کرده است. به همین دلیل، در همه آثار او ردی از مهاجرت می‌بینیم. کتاب خاک غریب یکی از بهترین آثار نویسندگان زن دنیا و از خواندنی‌ترین آثار لاهیری است. کتاب متشکل از ۲ بخش و ۸ داستان کوتاه است. همه داستان‌ها روایتی از روزمره زندگی مهاجران و چالش‌ها و تجربه‌های حسی آنها با محیط جدیدشان است.

در واقع، در داستان ماجرای عجیب یا رویدادی ناگهانی رخ نمی‌دهد. در هرکدام‌ از داستان شخصیت‌های محوری متفاوت‌اند و ما با مهاجرت از نگاه افراد مختلف با نقش‌های گوناگون مانند پدر، مادر، خواهر، برادر و حتی زوج‌ها آشنا می‌شویم. لاهیری به سادگی در نوشتن شناخته شده و در اینجا هم همین نوع نوشتن را می‌بینیم. با قلمی ساده و البته جذاب با داستان‌های کوتاهش همراه می‌شویم.

پدر هیچ‌وقت اسم آدام را نمی‌آورد. از آکاش هم چیزی نمی‌گفت. فقط آخر نامه‌اش بود که نشان می‌داد با هم نسبت دارند. نامه را این‌طور امضا می‌کرد: «شاد باشی. با عشق، بابا.» انگار شادبودن به همین سادگی باشد.

۲. خوشه‌های خشم

خوشه‌های خشم به‌نسبت دیگر گونه‌های کتاب‌ درباره مهاجرت که در این معرفی با آنها آشنا می‌شویم قدیمی‌تر است و از آن دست رمان‌های درباره مهاجرت است که در ادبیات کلاسیک جا می‌گیرد. کتاب در سال ۱۹۳۹ در آمریکا منتشر شد و در سال ۱۹۴۰ جایزه پولیتزر را برای نویسنده‌اش به ارمغان آورد. داستان کتاب درمورد خانواده‌ای است که برای زندگی و کار ایالت خود الکاهاما را ترک و به‌سمت سرزمین رؤیا‌هایشان کالیفرنیا مهاجرت می‌کنند.

مخاطب در این مسیر با این خانواده و هم‌صنف‌هایشان که اکثرا کشاورزند همراه می‌شود و به قضاوت می‌نشیند. اهمیت خوشه‌های خشم، علاوه بر ارزش ادبی داستان، به‌خاطر جنبه تاریخی آن است. اشتاین‌بک در این رمان با به‌تصویرکشیدن مهاجرت طبقه کارگر، مسائل و مشکلات اقتصادی و اجتماعی آمریکا در اوایل قرن بیستم را نشان می‌دهد.

در روح این مردم خوشه‌های خشم پر می‌شود و می‌روید و سنگین می‌شود تا به بار بنشیند.

۳. بادبادک‌باز

بادبادک‌باز معروف‌ترین اثر خالد حسینی نویسنده افغان است. داستان از روزهای صلح و آرامش در افغانستان شروع می‌شود و به دوران جنگ و ناامنی می‌رسد؛ روزهایی که بسیاری از افغان‌ها را ناچار به ترک وطنشان می‌کند. کتاب روایتگر زندگی دو دوست به نام‌های امیر و حسن است. اگرچه مهاجرت تنها موضوع و هدف این کتاب نیست، بخش‌های زیادی از آن به نحوه مهاجرت و زندگی مهاجران افغان در آمریکا مربوط می‌شود.

در این کتاب درباره مهاجرت، اثراتی که کوچ اجباری بر افغان‌ها دارد به‌خوبی با خانواده امیر و هم‌وطن‌هایش در ذهن مخاطب تصویر می‌شود. آنچه بادبادک‌باز را به اثری ماندگار در ادبیات افغان تبدیل کرده است، علاوه بر موضوعات اجتماعی و سیاسی و فرهنگی، ماجرای اصلی کتاب است که مخاطب را با کششی که تا صفحات پایانی ادامه دارد با خود همراه می‌کند. بادبارک باز از آثار شاخص ادبیات افغانستان است.

ناراحت‌شدن از یک حقیقت بهتر از تسکین‌یافتن با یک دروغ است.

۴. وزارت درد

یکی از تبعات دردناک جنگ مهاجرت است و از جمله چیزهایی که مهاجر به آن دچار می‌شود دلتنگی برای وطن و غم غربت است. وزارت درد کتابی است از نویسنده‌ای که خود مهاجر است و در آن، داستان مهاجرت اجباری معلمی به‌خاطر جنگ‌های بالکان را شرح می‌دهد.

معلم داستان برای تسکین غمی که خود و هم‌وطنانش دارند کلاسی به‌نام یوگونوستالوژی برگزار می‌کند تا در آن از خاطرات و درد مشترکشان از سرزمین یوگوسلاوی باهم صحبت کنند. ماجرای این کتاب درباره مهاجرت به این کلاس مربوط می‌شود که اگرچه ناراحت‌کننده است، امید و نگاه به آینده را در خودش دارد.

تو او را در قلبت زندانی کردی و درِ قلبت را قفل کردی. او گفت هرگز از هم جدا نخواهیم شد، اما حالا بی‌خیالت شده و تو هم کلید را گم کرده‌ای.

۵. مرثیه‌ای برای آرژانتین

مرثیه‌ای برای آرژانتین داستان مهاجرت اجباری یک مادر و دختر آرژانتینی به فرانسه است. پدر خانواده در زندان است و ماجرای زندگی آنها را در جریان نامه‌هایی که پدر و دختر باهم ردوبدل می‌کنند می‌خوانیم. در این کتاب، آنچه مهاجر در محیط جدیدش با آن درگیر است را از نگاه نوجوانی مهاجر می‌بینیم و درک می‌کنیم.

همین مسئله نکته جالب‌توجه این کتاب درباره مهاجرت است به نسبت نمونه‌های مشابه. نوجوان داستان، سال‌ها بعد، زمانی که پدرش از زندان آزاد می‌شود، به آرژانتین برمی‌گردد. مواجه او با گذشته و خانواده‌اش روایتی خواندنی است از رویارویی انسان با گذشته و ریشه‌هایش.

قبل از خواب‌رفتن، به خود گفتم باید فهرست همه چیزهایی را که دیده‌ام بردارم، که باید از همه اشیایی که در خانه والدینم دیده بودم صورت‌برداری کنم تا آنها را دوباره فراموش نکنم، و سپس به خواب رفتم.

۶. زندگی کوتاه شگفت‌انگیز اسکار وائو

خونو دیاس، نویسنده اهل جمهوری دومنیکن، خودش مهاجر است. زمانی که ۷ سال داشت با خانواده‌اش به آمریکا مهاجرت کرد. او در کتاب، داستان زندگی اسکار وائو و خانواده‌اش را به نمایندگی از مهاجران دومنیکنی روایت می‌کند. روایت او طنز تلخی از زندگی اسکاروائو است؛ کسی که شوق زیادی به زندگی‌کردن و نوشتن دارد.

این اثر به‌نوعی روایتی تاریخی از جمهوری دومنیکن نیز هست و اطلاعات مفیدی را با پانویس‌های بسیارش در اختیار مخاطب قرار می‌دهد. کتاب زندگی کوتاه شگفت‌انگیز اسکار وائو یک کتاب درباره مهاجرت است با تأثیرگذاری زیاد که جایزه ادبی معتبر پولیتزر را دریافت کرده است.

فوکو فقط داستانی قدیمی یا داستان ارواحی پیشینیان نیست که قدرتی برای ترساندن نداشته باشد. در دوران والدین من، فوکو مثل هر آت‌وآشغالی واقعی بود؛ مثل چیزی بود که شخصیت هرروزه‌تان باورش داشت. همه یک نفر را می‌شناختند که فوکو او را خورده باشد.

۷. موسم هجرت به شمال

این‌طور نیست که مهاجرت‌ها همیشه بی‌بازگشت باشند. گاهی مهاجر تصمیم می‌گیرد به دوری از سرزمینش پایان دهد. مهاجرتی که در این کتاب داستانش را می‌خوانیم از این دست است. جوانی سودانی پس از گذراندن دوران تحصیلش در انگلستان حالا به زادگاهش که روستایی در سودان است بازگشته است.

بین او و مردی از اهالی روستایشان به‌نام مصطفی دوستی شکل می‌گیرد. مصطفی سال‌ها پیش در اروپا زندگی کرده و از تجربه مهاجرتش می‌گوید. طیب صالح از معروف‌ترین چهره‌های ادبی سودان و جهان عرب است که در این کتاب از تأثیرات استعمار، مهاجرت، و تقابل سنت و مدرنیته‌ در کشورش می‌گوید.

اگر هر انسانی می‌دانست چه‌موقع از برداشتن گام نخست امتناع کند، خیلی چیزها تغییر می‌کرد.

شما بگویید

در این مقاله، تعدادی از بهترین کتاب‌‌های با موضوع مهاجرت را معرفی کردیم. بی‌شک به‌اندازه تمام مهاجران داستان وجود دارد، که از بینشان تعدادی به‌صورت کتاب در دسترس‌اند. تجربه شما از مطالعه این دست کتاب‌ها چیست؟ کدام داستان یا رمان با موضوع مهاجرت در ذهن شما ماندگار شده است؟ از نمونه‌های خوبی که خوانده‌اید برایمان بنویسید.