آنوریسم بزرگ‌شدن یا برآمدگی دیواره سرخرگ‌هاست و انواع مختلفی دارد. این عارضه معمولا علائمی ندارد و خطرناک نیست. البته در مرحله پیشرفته آن، ممکن است سرخرگ پاره شود و عوارض بسیار خطرناکی مثل خونریزی داخلی و حتی مرگ را در پی داشته باشد.
آنوریسم بر اثر ضعف دیواره سرخرگ ایجاد میشود. دیواره ضعیف سرخرگ قادر به تحمل فشار خون نیست و برآمده میشود. به‌گفته مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها در آمرکا (CDC)، در ایالات متحده آمریکا سالانه ۲۵هزار نفر بر اثر این عارضه جان خود را از دست می‌دهند. در همین کشور، سالانه حدود ۳۰هزار آنوریسم مغزی پاره میشود که حدود ۴۰ درصد از آنها بیمار را در ۲۴ ساعت از پا در می‌آورد.
نکته‌های مهم
- آنوریسم در شریان‌های مختلفی بروز می‌کند. مهم‌ترین نوعش آنوریسم سرخرگ‌هایی است که قلب و مغز را تغذیه می‌کنند. آئورت یا بزرگ‌سرخرگ شریان اصلی بدن است که خون تصفیه‌شده را به اندام‌های بدن می‌رساند و ممکن است دچار آنوریسم شود. بنابراین آنوریسم قلبی، مغزی و آئورتی انواع مهم‌تر این بیماری هستند.
- پارگی آنوریسم باعث خونریزی داخلی میشود.
- احتمال بروز آنوریسم در افراد متفاوت است. سیگار و فشار خون بالا خطر ابتلا به آن را افزایش می‌دهند.
- گاهی پزشکان برای جلوگیری از پارگی آنوریسم‌هایی که جان فرد را تهدید می‌کنند عمل جراحی را پیشنهاد می‌دهند.
انواع آنوریسم
آنوریسم براساس محل وقوع در بدن نام‌گذاری میشود. آنوریسم قلبی و آنوریسم مغزی مهم‌ترین انواع شایع این بیماری هستند. بیرون‌زدگی سرخرگ به دو شکل دیده میشود:
- اتساع دوک‌مانند یا فیوزیفرم (Fusiform) که سرخرگ از هرطرف بیرون‌زدگی دارد.
- اتساع کیسه‌ای یا ساکولار (Saccular) که سرخرگ از یک طرف بیرون‌زدگی دارد.
هرچه بیرون‌زدگی سرخرگ بزرگ‌تر باشد، احتمال پاره‌شدن آن بیشتر است.
۱. آنوریسم آئورتی
آئورت سرخرگ بزرگی است که از بطن چپ قلب خارج میشود و از سینه و شکم عبور می‌کند. قطر طبیعی این سرخرگ ۱ تا ۲ سانتی‌متر است اما آنوریسم باعث میشود که قطرش بیش از پنج سانتی‌متر بشود. شایع‌ترین نوع آنوریسم آئورتی در شکم اتفاق می‌افتد و به آن آنوریسم آئورت شکمی می‌گویند. متاسفانه ۸۰ درصد افرادی که آنوریسم آئورت شکمی با قطر بیش از ۶ سانتی‌متر دارند بدون عمل جراحی جان خود را از دست می‌دهند. این عارضه به‌سرعت تشدید میشود، اما ۵۰ درصد از بیماران منتقل‌شده به بیمارستان زنده می‌مانند.
نوع دیگر آنوریسم آئورت که شیوع کمتری دارد آنوریسم آئورت قفسه سینه است. این سرخرگ در قفسه سینه قرار دارد و فقط ۲۵ درصد از مبتلایان به آنوریسم آئورتی را شامل میشود. بدون عمل جراحی، ۴۴ درصد از مبتلایان به این نوع آنوریسم جانشان را از دست می‌دهند و با انجام عمل جراحی، ۸۵ درصد از مبتلایان زنده می‌مانند.
۲. آنوریسم مغزی
آنوریسم سرخرگهای تغذیه‌کننده مغز آنوریسم داخل جمجمه یا آنوریسم مغزی نامیده میشود. در این نوع آنوریسم کیسه‌ای روی سرخرگ تشکیل میشود که ظاهری شبیه به توت دارد. اگر آنوریسم مغزی پاره شود، ظرف ۲۴ ساعت جان بیمار را می‌گیرد. ۴۴ درصد از مبتلایان پس از پارگی جان خود را از دست می‌دهند و کسانی که زنده می‌مانند دچار آسیب‌های مغزی می‌شوند.
پارگی آنوریسم مغزی شایع‌ترین علت نوعی سکته مغزی به‌نام خونریزی زیر عنکبوتیه یا خونریزی ساب آراکنوئید (SAH) است.
۳. آنوریسم بطنی
برآمدگی در دیواره قلب آنوریسم بطنی نام دارد و مهم‌ترین علت آن حمله قلبی است. در موارد نادر، ممکن است آسیب شدید به قفسه سینه منجر به آنوریسم بطنی شود.
۴. آنوریسم محیطی و احشایی
ممکن است شریان‌های محیطی و احشایی بدن هم دچار آنوریسم بشوند. انواع آنوریسم محیطی عبارت‌اند از:
- آنوریسم پوپلیته رایج‌ترین نوع آنوریسم محیطی است و در پشت زانو رخ می‌دهد؛
- آنوریسم سرخرگ طحال در نزدیکی طحال رخ می‌دهد؛
- آنوریسم شریان مزانتریک در سرخرگی رخ می‌دهد که خون را به رودهها می‌رساند؛
- آنوریسم شریان ران در شریان کشاله ران رخ می‌دهد؛
- آنوریسم شریان کاروتید در سرخرگهای گردن رخ می‌دهد؛
- آنوریسم احشایی در سرخرگهای منتهی به کلیه‌ها، رودهها، طحال و کبد رخ می‌دهد.
احتمال پارگی آنوریسم‌های محیطی کمتر از آنوریسم‌های آئورتی است.
۵. آنوریسم رگ دست
آنوریسم دست بسیار نادر است. شایع‌ترین محل آنوریسم دست سرخرگ اولنار است. اولنار شریان اصلی دست است که در ساعد قرار دارد و به رگ‌های کف دست متصل میشود. سرخرگهای قوس کف دست به‌ندرت دچار آنوریسم می‌شوند.
۶. آنوریسم کاذب
آنوریسم بر اثر ضعف دیواره سرخرگ پدید می‌آید، اما گاهی هم دیواره ضعیف نیست و ممکن است دیواره سرخرگ آسیب دیده باشد که در نتیجه خون به آن فشار می‌آورد و در سرخرگ به شکل آنوریسم درمی‌آید. در این حالت، سرخرگ دچار آنوریسم کاذب شده است.
نشانه‌های آنوریسم
آنوریسم معمولا نشانه خاصی ندارد و علائم پس از پارگی بروز می‌کنند. ممکن است آنوریسم پیش از پارگی مانع خونرسانی به بافت‌ها شود. همچنین ممکن است لخته‌های خونی ایجاد کند و باعث انسداد عروق خونی کوچک‌تر شود که به آن ترومبوآمبولی گفته میشود. ترومبوآمبولی سبب سکته مغزی ایسکمیک و عوارض خطرناک دیگر میشود.
شکم‌درد، کمردرد یا احساس ضربان در شکم از نشانه‌های آنوریسم شکمی در حال رشد هستند.
آنوریسم قفسه سینه بر اعصاب مجاور و سایر عروق خونی تأثیر می‌گذارد و باعث اختلال در بلع و تنفس، درد قفسه سینه، فک و قسمت بالای کمر میشود.
ممکن است نشانه‌های آنوریسم با علت ایجاد آن در ارتباط باشند. مثلا اگر علت آنوریسم واسکولیت یا التهاب رگ باشد، بیمار دچار تب، ضعف یا کاهش وزن میشود.
علت بروز آنوریسم
این بیماری ممکن است در هر جایی از بدن رخ بدهد. فشار خون بالا به دیواره‌های رگ فشار می‌آورد و اگر دیواره رگ بر اثر آنوریسم ضعیف شده باشد، به‌راحتی منبسط میشود. اما تحقیقات بیشتری لازم است تا مشخص شود علت ضعیف‌شدن دیواره سرخرگ‌ها چیست. البته در برخی از موارد، این بیماری مادرزادی است. آنوریسم مادرزادی بسیار نادر است و دیواره سرخرگ فرد مبتلا از بدو تولد دچار نقص است.
دایسکشن آئورت
یکی از علل آنوریسم دایسکشن آئورت است. دیواره سرخرگ از سه لایه تشکیل شده است. وقتی لایه داخلی سرخرگ پاره شود، خون از این لایه می‌گذرد و به لایه‌های بعدی فشار می‌آورد. بر اثر این فشار، سرخرگ متورم میشود و آنوریسم پدید می‌آید. ممکن است فشاری که خون به دیواره‌های بعدی وارد می‌کند این لایه‌ها را از هم جدا کند، یعنی شاید لایه‌ها مقاومت کنند و پاره نشوند، اما خون میان لایه‌ها نفوذ و آنها را از هم جدا کند.
افرادی که دچار دایسکشن آئورت می‌شوند، درد بسیار شدید و ناگهانی را در قفسه سینه حس می‌کنند. این درد تا جایی که دایسکشن آئورت ادامه داشته باشد حس میشود و حتی ممکن است تا کمر هم حس شود.
وقتی خون وارد فضای بین لایه‌های دیواره رگ میشود، آن را متورم می‌کند. این فضای اشغال‌شده به حفره قلب می‌رسد و دیواره قلب را متورم می‌کند. در این حالت فضای حفره قلب کمتر میشود که به آن تامپوناد قلبی (cardiac tamponade) می‌گویند.
عوارض آنوریسم
اگر آنوریسم بدون علامت باشد، احتمالا بر اثر پارگی نشانه‌هایی ظاهر می‌شوند که در واقع عوارض پارگی آنوریسم هستند. بیشتر افراد مبتلا به آنوریسم هیچ عارضه‌ای ندارند. با این‌حال، علاوه‌بر ترومبوآمبولی و پارگی آئورت، امکان بروز این عارضه‌ها هم وجود دارد:
- درد شدید قفسه سینه یا کمر ممکن است بر اثر پارگی آنوریسم آئورت در قفسه سینه ایجاد شود.
- آنژین نوعی درد در قفسه سینه است که برخی از انواع آنوریسم منجر به آن می‌شوند. ممکن است آنژین منجر به ایسکمی میوکارد (کاهش خونرسانی به عضله میوکارد قلب) و حمله قلبی شود.
- سردرد شدید و ناگهانی علامت اصلی خونریزی ساب آراکنوئید به‌سبب آنوریسم مغزی است.
پارگی آنوریسم ممکن است باعث درد، افت فشار خون، افزایش ضربان قلب و سبکی سر یا سرگیجه شود.
عوامل تشدیدکننده خطر ابتلا
سبک زندگی در ابتلا به این بیماری تأثیرگذار است. مسائلی که خطر ابتلا به آنوریسم را افزایش می‌دهند عبارت‌اند از:
- سیگارکشیدن؛
- فشار خون بالا؛
- رژیم غذایی نامناسب؛
- بی‌تحرکی؛
- چاقی یا اضافه‌وزن.
سیگارکشیدن مهم‌ترین عامل خطر است، به‌ویژه که آنوریسم آئورت شکمی در میان مصرف‌کنندگان سیگار بسیار شایع‌تر است. سیگار خطر پارگی آنوریسم را هم افزایش می‌دهد.
تشخیص آنوریسم
اغلب آنوریسم در بدن فرد شناسایی نمی‌شود. کارگروه خدمات پیشگیرانه در آمریکا (USPSTF) سونوگرافی تشخیص آنوریسم آئورت شکمی را برای همه مردان ۶۵ تا ۷۵ سال که بیش از ۱۰۰ سیگار کشیده‌اند توصیه می‌کند. خطر ابتلای زنان به آنوریسم آئورت شکمی کمتر از مردان است و به همین دلیل حتی زنانی که سیگار کشیده‌اند هم نیازی به غربالگری سونوگرافی برای تشخیص آنوریسم آئورت شکمی ندارند.
برای تشخیص آنوریسمی که پاره نشده است و علائمی دارد از ام‌آر‌آی استفاده میشود. برای تشخیص آنوریسم پس از پارگی، به‌ویژه اگر احتمال خونریزی مغزی وجود داشته باشد، از سی‌تی‌اسکن استفاده میشود.
اگر آنوریسم پاره شود، لازم است که عمل جراحی هرچه سریع‌تر انجام شود. در این مواقع از آنژیوگرافی برای شناسایی محل دقیق پارگی استفاده میشود. پس از بی‌حسی موضعی، یک کاتتر را وارد سرخرگ ران می‌کنند و از آنجا به ناحیه مدنظر در بدن انتقال می‌دهند.
پزشک می‌تواند با تزریق رنگ، محل دقیقی را که در مغز یا قلب نیاز به ترمیم دارد شناسایی کند.
درمان آنوریسم
اگر آنوریسم پاره شود، بیمار در شرایط اورژانسی قرار دارد و باید سریع برای درمان اقدام شود. تا زمانی که آنوریسم پاره نشده باشد، شاید نیاز به درمان هم نباشد. البته در برخی موارد باید آنوریسم را پیش از پارگی درمان کرد.
درمان آنوریسم آئورتی
در صورت پارگی آنوریسم آئورتی، عمل جراحی باید فوری انجام شود. در غیر این‌صورت، شانس زنده‌ماندن بیمار کم است.
اگر آنوریسم آئورتی پاره نشده باشد و هیچ علامتی هم نداشته باشد، پزشک می‌تواند بیمار را تحت نظر داشته باشد و با دارو و اقدامات پیشگیرانه آن را کنترل کند. همچنین ممکن است پزشک تصمیم به عمل جراحی بگیرد. در این وضعیت، شرایط عمومی بیمار و شدت بیماری تعیین‌کننده هستند. سایر مسائلی که باعث میشود پزشک تصمیم به عمل جراحی بگیرد عبارت‌اند از:
- سن، وضعیت سلامتی، بیماری‌های زمینه‌ای و تصمیم خود بیمار؛
- اندازه آنوریسم، موقعیت آن در قفسه سینه یا شکم و سرعت رشد آن (هرچه سرعت رشد بیشتر باشد، ضرورت عمل جراحی بیشتر میشود.)؛
- درد مزمن شکمی یا خطر ترومبوآمبولی.
برای عمل جراحی دو روش وجود دارد:
- جراحی باز برای قراردادن پیوند رگ مصنوعی یا استنت گرافت؛
- جراحی پیوند استنت گرافت اندوواسکولار.
در جراحی اندوواسکولار، جراح از طریق برشی کوچک در نزدیکی مفصل ران به رگ‌های خونی دسترسی پیدا می‌کند؛ سپس استنت گرافت را به‌کمک کاتتر در آئورت قرار می‌دهد. استنت گرافت به دیواره سرخرگ متصل میشود و آنوریسم را از گردش خون حذف می‌کند. در روش جراحی باز، برش بزرگی در شکم ایجاد میشود تا آئورت قابل‌دسترسی باشد. سپس استنت گرافت برای بستن آنوریسم در سرخرگ پیوند میشود.
عوارض احتمالی عمل جراحی اندوواسکولار
- خونریزی اطراف گرافت قبل یا بعد از قراردادن گرافت در سرخرگ؛
- انسداد جریان خون در رگ پیوندی یا استنت گرافت؛
- ضعف، درد یا بی‌حسی در ساق پاها در نتیجه آسیب‌های عصبی ناشی از عمل جراحی؛
- نارسایی کلیه؛
- کاهش خونرسانی به پاها، کلیه‌ها و سایر اندام‌ها؛
- اختلال نعوظ؛
- عمل جراحی ناموفق و تکرار عمل جراحی؛
- جابه‌جاشدن رگ پیوندی.
برای ترمیم برخی از این عوارض مثل خونریزی گرافت ممکن است نیاز به عمل جراحی مجدد باشد.
روش‌های درمان آنوریسم مغزی
تنها در شرایطی که احتمال پارگی آنوریسم وجود داشته باشد جراح تصمیم می‌گیرد عمل جراحی انجام شود، زیرا خطر آسیب مغزی ناشی از عوارض جراحی بسیار زیاد است. احتمال پارگی آنوریسم مغزی به اندازه و موقعیت آن بستگی دارد. پزشکان راهنمایی‌های لازم مثل کنترل منظم فشار خون را به بیمار می‌دهند تا بیمار بتواند خطرات احتمالی پارگی آنوریسم را کاهش بدهد و تا حد امکان از نیاز به عمل جراحی بکاهد.
اگر پارگی آنوریسم مغزی باعث خونریزی ساب آراکنوئید شود، بیمار در شرایط اورژانسی قرار می‌گیرد و احتمالا عمل جراحی لازم میشود. هدف از عمل جراحی، جلوگیری از خونریزی و ترمیم پارگی است.
پیشگیری
اگر عارضه مادرزادی باشد، امکان پیشگیری وجود ندارد. هرچند با رعایت برخی نکات می‌توان خطر ابتلا به انواع دیگر آنوریسم را کاهش داد.
سیگارکشیدن احتمال ابتلا به آنوریسم و پارگی آن را در تمام نقاط بدن افزایش می‌دهد. ترک سیگار یکی از راه‌های پیشگیری از ابتلا به این بیماری یا کاستن از شدت آن است.
کنترل فشار خون بسیار مهم است و خطر ابتلا به آنوریسم را به حداقل می‌رساند. رژیم غذایی مناسب، ورزش منظم و مصرف داروهایی که پزشک تجویز می‌کند راه‌های تنظیم فشار خون هستند.
چاقی باعث میشود فشار بیشتری به قلب بیاید، در نتیجه دیواره قلب و سرخرگ‌ها هم باید فشار بیشتری را تحمل کنند و احتمال ابتلا به آنوریسم بیشتر میشود.
رژیم غذایی سالم احتمال گرفتگی عروق را کاهش می‌دهد. تنگی عروق احتمال ابتلا به آنوریسم‌های فیوزیفورم یا دوک‌مانند را افزایش می‌دهد.
جمع‌بندی
ممکن است این بیماری بدون هیچ علامتی در بدن باقی بماند، اما اگر آنوریسم پاره شود، جان فرد را تهدید می‌کند. عوارض احتمالی پارگی آنوریسم عبارت‌اند از سکته هموراژیک، هیدروسفالی، کما، اسپاسم عروق و آسیب مغزی بلندمدت یا کوتاه‌مدت. اسپاسم عروق علت اصلی ناتوانی یا مرگ بر اثر پارگی آنوریسم است.
نوع و شدت بیماری، اقدام به‌موقع برای درمان و وضعیت سلامت عمومی بیمار پیش از پارگی آنوریسم از عواملی هستند که طول دوره نقاهت را تعیین می‌کنند. حدود ۴۰ درصد از پارگی‌های آنوریسم ظرف ۲۴ ساعت بیمار را از پا در می‌آورند و ۲۵ درصد از بیماران بر اثر عوارض پارگی آنوریسم تا ۶ ماه بعد جان خود را از دست می‌دهند.
این بیماری خاموش و ساکت است و در عین حال جان فرد را تهدید کند. آیا شما یا اطرافیانتان تجربه ابتلا به آنوریسم داشته‌اید؟ لطفا دیدگاه خود را با ما و خوانندگان به اشتراک بگذارید.
