احتمالا در سال‌های اخیر بیشتر درباره فریلنسرها، کارکنان موقت و دورکارها شنیده‌اید. همه این افراد بخشی از سیستمی هستند که اقتصاد گیگ (GIG economy) نامیده می‌شود. این سیستم از نوع بازار آزاد است و در آن بیشتر افراد شغل‌های موقت یا مستقل دارند. در این مقاله درباره اقتصاد گیگ، کارکنان گیگ و مزایا و معایبی که دارد صحبت می‌کنیم. با ما همراه باشید.
اقتصاد گیگ چیست و اصطلاح گیگ به چه معناست؟
همان‌طور که گفتیم، در اقتصاد گیگ یا گیگ اکونومی افراد موقعیت‌های شغلی موقت دارند و سازمانها کارگران مستقل را برای تعهدات کوتاه‌مدت استخدام میکنند.
در گذشته، به گروهی از نوازندگان گیگ می‌گفتند که موقتا برای یک موسیقی‌دان برنامه اجرا می‌کردند و بعد از پایان آن برنامه، دستمزدشان را می‌گرفتند و می‌رفتند تا با گروه دیگری کار کنند. امروزه اصطلاح گیگ برای شغلی به کار می‌رود که تا مدت‌زمان مشخصی طول می‌کشد.
در اقتصاد گیگ تعداد زیادی از افراد پارهوقت، موقت یا مستقل کار میکنند. بنابراین دسترسی به خدمات برای مشتری ارزان‌تر و کارآمدتر است. در این نوع اقتصاد کارفرمایان، کارکنان و مشتریان برای ارتباط با یکدیگر اغلب از اپلیکیشن‌های گیگ و فناوری دیجیتال استفاده میکنند.
انواع کارکنان در اقتصاد گیگ
اقتصاد گیگ از کارکنان و کارگران مختلفی تشکیل شده است که برخی از آنها عبارت‌اند از:
- فریلنسرهایی که به‌ازای هر کار دستمزد میگیرند؛
- پیمانکاران مستقل که کار را انجام میدهند و براساس قرارداد دستمزد میگیرند؛
- کارگران پروژه‌محور که بابت هر پروژه‌ای که انجام میدهند حقوق میگیرند؛
- کسانی که برای مدت معینی موقت به کار گمارده میشوند؛
- کارگران پارهوقت که تعداد ساعات کاری آنها کمتر از کارگران عادی است.
مشاغل و صنایع اقتصاد گیگ
طیف وسیعی از مشاغل گیگ محسوب میشوند، از جمله:
- حسابداری و امور مالی: مشاوران مستقل و نمایندگان انواع تسهیلات
- مدیریت: دستیاران اداری
- هنر و طراحی: نوازندگان یا طراحان گرافیک
- ساخت‌وساز: بنا، نجار و کارگران ساختمانی
- آموزش: مربیان و مدرسان جایگزین و استادان موقت دانشگاه
- نویسندگان آزاد: نویسندگان محتوا و تبلیغ‌نویس‌ها
- فناوری اطلاعات: مهندسان امنیت اطلاعات و تحلیلگران شبکه
- رسانه و ارتباطات: نویسندگان فنی و عکاسان
- مدیریت پروژه: مدیر پروژه یا مدیر دفتر
- حملونقل: رانندگان مستقل مانند رانندگان برنامه‌های تاکسی آنلاین و پیک‌های تحویل غذا
- توسعه نرمافزار: مهندسان نرمافزار، توسعه‌دهندگان، برنامه‌نویسان و مسئولان تجربه کاربری
مزایای اقتصاد گیگ
اقتصاد گیگ مزایای زیادی دارد، اما مزایایش برای هر بخش با بخش دیگر متفاوت است. مثلا مزایای آن برای کسب‌وکار با مزایای آن برای کارگر یا مصرف‌کننده از یک نوع نیستند. در ادامه، این مزایا را به‌تفکیک بررسی می‌کنیم.
۱. مزایا برای کسب‌وکارها
در اقتصاد گیگ، کسب‌وکارها می‌توانند در پول و منابع صرفه‌جویی کنند، زیرا مجبور نیستند مزایایی مثل مرخصی استعلاجی، بیمه درمانی، عیدی و سنوات را که برای کارمندان دائمی هستند، برای کارکنان گیگ هم در نظر بگیرند. آنها نیازی ندارند فضای اداری و تجهیزات برای این افراد فراهم کنند. مدل گیگ به کسب‌وکارها امکان میدهد با کارکنانی قرارداد ببندند که پروژه‌های خاصی را موقت برایشان انجام میدهند، پروژه‌هایی که اگر برای انجام آنها کارکنان عادی تماموقت استخدام می‌کردند برایشان بسیار گران تمام می‌شد.
مثلا دانشگاه‌ها با کمک استادان موقت می‌توانند در هزینه‌هایشان صرفه‌جویی کنند و همچنین گزینه‌های زیادی برای انتخاب استاد داشته باشند.
کارفرمایان می‌توانند برخی از پروژه‌ها را در زمان‌هایی که همه کارکنان عادی سرشان شلوغ است به کارکنان گیگ بسپارند و با این کار، دیگر آن کارکنان دائمی مجبور نیستند بار همه کارها را به دوش بکشند.
۲. مزایا برای کارگران و کارمندان
اقتصاد گیگ به کارگران در ایجاد تعادل بین کار و زندگی کمک می‌کند، کاری که در مشاغل سنتی دشوارتر است. کارگران مستقل می‌توانند مشاغلی را انتخاب کنند که به آنها علاقه دارند. می‌توانند فرصتهای شغلی جدید داشته باشند و آنها را با توجه به اولویت‌ها و برنامه‌های شخصی‌شان برگزینند.
وقتی کارگران درگیر شغلی تماموقت میشوند که انعطاف لازم را ندارد، مخصوصا اگر شغل محبوبشان نباشد و به‌ناچار به آن مشغول شده باشند، حس میکنند محل کارشان برایشان مانند زندان است. این مسئله بهره‌وری آنها را کاهش میدهد. این در حالی است که در اقتصاد گیگ، دست افراد برای داشتن چند شغل با توجه به سبک زندگی‌شان باز است و می‌توانند هرطور دوست دارند برای انجام کارهایشان برنامه‌ریزی کنند.
۳. مزایا برای مصرف‌کنندگان
مدل گیگ سبب می‌شود انتخاب‌های بیشتر و مناسب‌تری پیش روی مصرف‌کنندگان باشد. زمان و مکان این خدمات انعطاف‌پذیر است و اغلب اوقات مشتریان به خدماتی با کیفیت بالا و در عین حال ارزان‌تر دسترسی دارند.
مسائل و مشکلات اقتصاد گیگ
۱. بهره‌مندنشدن کارکنان گیگ از مزایای کارکنان عادی
شاید بزرگ‌ترین عیب اقتصاد گیگ همین باشد. معمولا کارکنان گیگ از بیمه درمانی، بازنشستگی و سایر مزایای کارمندان تماموقت عادی بهره‌مند نیستند. حتی شرکت‌ها ملزم به پرداخت اضافه‌کاری به کارگران موقت نیستند. البته این تا حد زیادی به خود کارفرما هم بستگی دارد و هستند افرادی که تمام این مزایا را برای کارگران گیگ هم در نظر میگیرند.
۲. چالش‌های مدیریت زندگی و کار
مدل گیگ برای کارکنانی مناسب است که به برنامه‌ریزی و انعطاف‌پذیری در کار عادت دارند. کارمندی که تماموقت در محل کارش حاضر می‌شود، فقط می‌داند باید در زمان مشخصی کار کند و کارش را تحویل دهد و اغلب در تمام مدت ناظری وجود دارد که او را مجبور به انجام کار می‌کند. کارکنان گیگ باید بسیار مسئولیت‌پذیر باشند تا بدون وجود ناظری که کارشان را ارزیابی کند، در زمان مشخص با برنامه‌ریزی مشخص به تعهداتشان عمل کنند. بسیاری از آنها حتی به‌رغم مسئولیت‌پذیری، بهدلیل شرایطی که در منزل یا محل کار شخصی‌شان ممکن است پیش بیایند و برنامه‌ریزی‌شان را مختل کنند، دچار مشکل میشوند و شاید برای انجام وظایفشان مجبور شوند بیش از حد ولی غیرمفید کار کنند. این مسئله به فرسودگی شغلی آنها می‌انجامد و حتی الگوی خواب و سبک زندگی آنها را بر هم می‌زند.
۳. ناامنی شغلی و درآمد ناپایدار
یکی از چالش‌های اقتصاد گیگ برای کارکنان حفظ درآمد پایدار است. چون رقابت زیادی وجود دارد و نیروی کار فراوان است، ممکن است افراد احساس ناامنی شغلی کنند که البته بر بهره‌وری و نهایتا بر میزان درآمد آنها اثر می‌گذارد.
۴. فرهنگ کاری
برخی از کارکنان گیگ موقعیت‌های موقتی دارند و این مسئله ایجاد روابط پایدار بین کارگران، کارفرمایان و مشتریان و حفظشان در طولانی‌مدت را دشوار می‌کند، زیرا این افراد موقت وارد سازمان یا کسب‌وکار میشوند و بعد از اتمام کار از سیستم خارج میشوند.
۵. مانعی برای پیشرفت شغلی
در اقتصادی که فقط گزینه‌های موقت در دسترس باشند، کارکنان برای پیشرفت شغلی با مشکل مواجه میشوند. دلیلش این است که این کارکنان بعد از اتمام کار موقت، شغل بعدی را مانند فردی تازهکار از صفر شروع میکنند.
۶. رانده‌شدن کارمندان دائمی
این‌طور نیست که همه کارفرمایان تمایل به استخدام کارکنان قراردادی و موقت داشته باشند، اما باز هم اقتصاد گیگ میتواند پیشرفت شغلی کارمندان تماموقت را دشوارتر کند. دلیلش این است که کارمندان موقت با دستمزد کمتر و انعطاف‌پذیری بیشتری در دسترس هستند و بنابراین ممکن است کارکنانی که مسیر شغلی سنتی را ترجیح میدهند و دوست دارند ثبات و امنیت در کارشان داشته باشند، از برخی صنایع رانده شوند.
دلایل محبوبیت اقتصاد گیگ در دنیای مدرن
۱. کاهش وابستگی نیروی کار به مکان خاص
در اقتصاد گیگ، مشاغل ربطی به مکانی مشخص ندارند و درنتیجه کارکنان می‌توانند هرجای دنیا که هستند کار یا پروژه‌ای را از کارفرما بگیرند و آن را بدون نیاز به حضور فیزیکی در اداره یا دفتر انجام دهند. استادان دانشگاه می‌توانند از منزل یا هرجای دیگری تدریس کنند و حتی ممکن است هنگام تدریس در قاره‌ای دیگر باشند!
۲. شتاب‌گیری روند دیجیتالی‌شدن
در دنیای مدرن دیجیتال و با پیشرفته‌تر‌شدن رایانه‌ها، افراد می‌توانند به‌راحتی دورکاری کنند. آنها می‌توانند با کمک پلتفرم‌های دیجیتال از هرجایی که هستند کارشان را انجام دهند. در دوران کرونا هم شاهد بودیم که وقتی قرنطینه باعث تعطیلی کسب‌وکارها شده بود، چطور افراد دورکار نقش مهمی در کاهش اثرات منفی بحران اقتصادی در جهان ایفا کردند.
از سوی دیگر، هوش مصنوعی و سایر فناوری‌های خودکار (اتوماسیون) هم تأثیری درخور توجه بر بازار کار داشته‌اند. البته فراموش نکنیم که هرچند با دیجیتالی‌شدن روند کارها سریع‌تر شده است، در برخی صنایع تعداد مشاغل کاهش یافته‌اند و نرم‌افزارها جایگزین برخی از کارکنان شدهاند. مثلا امروزه بسیاری از خدمات مربوط به تجربه مشتری و اتوماسیون محتوا با نرم‌افزارها انجام میشوند.
۳. تأثیر همه‌گیری ۲۰۲۰
همه‌گیری کرونا در سال ۲۰۲۰ یکی دیگر از عوامل مهمی بود که باعث شد پیوستن کسب‌وکارها و افراد به اقتصاد گیگ شتاب بیشتری بگیرد. دوران کرونا به بسیاری از مشاغل و سازمانها فشارهای شدیدی وارد کرد و آنها مجبور شدند برای ازدست‌ندادن مشتریان و رانده‌نشدن به حاشیه صنایع، خودشان را هرچه بیشتر درمعرض دید افراد قرار دهند. این کار فقط با اقتصاد گیگ و بازار دیجیتال روبه‌رشد امکان‌پذیر بود. حتی بسیاری از رستوران‌های سنتی در آن دوران از اپلیکیشن‌های تحویل غذا استفاده کردند تا کسب‌وکارشان را زنده نگه دارند و البته این روند را هنوز ادامه میدهند.
از سوی دیگر، در همین دوران قرنطینه شاهد بودیم که چطور افراد دورکار نقش مهمی در کاهش اثرات منفی بحران اقتصادی در جهان ایفا کردند.
۴. انعطاف‌پذیری
یکی دیگر از عواملی که باعث شد سازمانها بیش‌ازپیش به استخدام کارگران گیگ روی آورند، نیاز به نیروی کار منعطف‌تر بود که از فشار ناشی از تأثیرات همه‌گیری، مخصوصا فشارهای مالی، بر این کسب‌وکارها نشئت می‌گرفت.
۵. تمایل نیروی کار نسل جدید
این هم یکی از عوامل مهم رایج‌شدن اقتصاد گیگ است. نسل جوانی که وارد بازار کار شدهاند بیش از کارکنان قدیمی و سنتی تمایل دارند مشاغل پارهوقت، متغیر، دورکار یا مستقل داشته باشند. این افراد از کار با پلتفرم‌های دیجیتال استقبال میکنند.
سؤالات متداول درباره اقتصاد گیگ
۱. گیگ ورکر کیست و چه ویژگیهایی دارد؟
گیگورکرها یا کارکنان گیگ مهارتها و زمان خود را از طریق پلتفرمها و بهصورت دورکاری در اختیار کارفرما قرار میدهند. فریلنسرها و پیمانکاران مستقل ۲ نمونه از گیگورکرها هستند.
بیشتر کارکنان گیگ جوانان، مبتدیان، دانشجویان و افراد علاقهمند به شغل پارهوقت هستند. برخی از آنها در بخش حاشیه نیروی کار هستند، یعنی افرادی که بهدلیل ناتوانی، دورافتادگی از نظر جغرافیایی و بسیاری عوامل دیگر، امکان حضور فیزیکی در محل کار را ندارند. گاهی روستاییان و کارگران زن هم در این دسته قرار میگیرند.
اقتصاد گیگ را میتوان ایجادکننده شغل برای میلیونها جوان تازهکار دانست که هرساله وارد بازار کار میشوند. مخصوصا در کشور ما که نیروی کار جوان زیاد دارد، این اقتصاد میتواند بازار کار فوقالعادهای ایجاد کند.
۲. چه چیزی بر اقتصاد گیگ اثر می‌گذارد؟
تغییر محیط‌های سیاسی، فرهنگی و تجاری بر اقتصاد گیگ اثر می‌گذارند. مثلا تغییر مقررات دولتی و سیاست‌های شرکت درباره وضعیت استخدام یا حقوق و مزایای کارگران گیگ در مقایسه با کارگران عادی تماموقت میتواند تأثیرات مثبت یا منفی بر این اقتصاد داشته باشد.
۳. آیا اقتصاد گیگ ارزشمند است؟
بله، برای افرادی که با این رویکرد کار میکنند مسلما ارزش دارد. بر اساس پژوهش‌ها، بیشتر افرادی که بخشی از اقتصاد گیگ هستند، از زمانی که مشاغل سنتی داشتند رضایت شغلی بیشتری دارند. بااینحال، متأسفانه افرادی که جزو این سیستم نیستند نمی‌توانند از مزایای آن بهره ببرند.
از سوی دیگر، بسیاری از افراد هنوز نمی‌توانند ارزش این اقتصاد را درک کنند. مثلا افراد زیادی هستند که هنوز دورکاری را شغل نمی‌دانند و به‌نظرشان کسی شاغل به حساب می‌آید که در ساعات مشخصی در اداره یا محل‌کارش حضور پیدا کند و حقوق ثابت بگیرد. این مشکل در بسیاری از خانواده‌ها در جریان است و والدینی که نمی‌دانند فرزندشان جزو اقتصاد گیگ است، کار او را بی‌ارزش قلمداد میکنند.
۴. کارکنان گیگ کارمند هستند یا کارفرما یا خویشفرما به شمار میروند؟
بیشتر مواقع، کارکنان گیگ را خویشفرما در نظر میگیرند. فریلنسرها نمونهای از این افراد هستند. بااینحال وقتی یک کارفرما در اقتصاد گیگ پیشنهاد کار میدهد و کارگر یا کارمند گیگ آن را میپذیرد، دیگر نمیتوان آنها را خویشفرما دانست.
۵. اقتصاد گیگ در چه صنایعی دیده می‌شود؟
امروزه بیشتر صنایع و شاید بتوان گفت همه آنها از اقتصاد گیگ استفاده میکنند و فقط میزان بهره‌مندی‌شان از این اقتصاد فرق دارد. صنعت آموزش، حملونقل، تولید محتوا، رسانهها، خرده‌فروشی‌ها، رستوران‌ها و بسیاری از صنایع دیگر به این اقتصاد روی آورده‌اند.
۶. همه‌گیری کووید- ۱۹ بر اقتصاد گیگ چه تأثیری داشته است؟
همان‌طور که گفتیم، دوران قرنطینه باعث شد بسیاری از کارکنان نتوانند در محل کار حاضر شوند و به همین دلیل، صنایع مختلف مجبور شدند برای جلوگیری از تعطیلی و مختل‌شدن اقتصاد، خدمات تحویل کالا را آنلاین کنند. بسیاری از کارهایی که انجام آنها از درون منزل امکان‌پذیر بود، شکل دورکاری به خود گرفتند. هرچند برای کارکنان سنتی این کار دشوار بود، به‌مرور عادت کردند و توانستند خودشان را تطبیق دهند. این روند ادامه یافت و همچنان بسیاری از مشتریان این شیوه را ترجیح میدهند. خیلی‌ها هنوز حاضر نیستند در رستوران بنشینند و غذا بخورند و از خدمات تحویل دیجیتالی یا اپلیکیشن‌ها استفاده میکنند.
البته مشاغلی از جمله تمیزکاری منزل و تا حدودی تاکسی‌رانی در این شرایط آسیب دیدند. حتی در برخی کشورها خدمات نظافت منزل کاملا متوقف شد.
۷. واژه گیگ به چه معناست؟
اصطلاح گیگ در موسیقی کاربرد داشته است و به‌معنای گروه‌هایی بوده که خواننده‌ها یا موسیقی‌دانان آنها را برای یک بار اجرا و نواختن ساز استخدام می‌کردند. اقتصاد گیگ نام‌های دیگری هم دارد از جمله اقتصاد پلتفرمی، اقتصاد اشتراکی، اقتصاد مشارکتی و اقتصاد جمع‌سپاری. البته شاید با هم تفاوت‌هایی جزئی داشته باشند. در هر صورت، نقطه اشتراک همه این اقتصادها استفاده از پلتفرم‌های مبتنی بر اینترنت است.
۸. آیا اقتصاد گیگ درآمد خوبی دارد؟
این مسئله بستگی به نوع کار و بازار آن دارد. در برخی از مشاغل که رقابت کمتری وجود دارد، مسلما افراد می‌توانند درآمد بیشتری داشته باشند. بااینحال معمولا حقوق و مزایای افرادی که تماموقت و فیزیکی در محل کار حضور پیدا میکنند بیشتر است. خدمات درمانی، بیمه، پرداخت اضافه‌کاری و نظایر آنها از مزایایی هستند که کارفرمایان در اقتصاد گیگ ملزم به ارائه آنها نیستند.
۹. آیا این اقتصاد امنیت شغلی دارد؟
هرچند امروزه پیشرفت اقتصاد گیگ و عوامل مذکور باعث شدهاند سازمانها تمایل بیشتری به استخدام کارکنان گیگ داشته باشند، باز هم امنیت شغلی آن کمتر از امنیت شغلی کارکنان تماموقت عادی است.
۱۰. در اقتصاد گیگ چه فرصتهای شغلیای وجود دارد؟
در اقتصاد گیگ فرصتهای شغلی فراوانی وجود دارد، از جمله:
- رانندگان مستقل (تاکسیاینترنتی و پیک) در صنعت حملونقل.
- نویسندگی، ویرایش و طراحی گرافیک در صنعت تولید محتوا.
- توسعه نرمافزار و طراحی وب در صنعت رایانه.
کارگران گیگ معمولا از طریق اینترنت و اپلیکیشن کار پیدا میکنند. کارفرمایان نیاز به نیروی کار را در رسانهها اعلام میکنند و با کارکنانی که واجد شرایط باشند آشنا میشوند.
سخن پایانی
اقتصاد گیگ گرایشی کاملا جدید است و مزایا و معایب زیادی دارد. اگر دوست دارید بخشی از این اقتصاد باشید، باید مزایا و معایبش را بدانید. اولین و بزرگ‌ترین مزیت آن این است که شما رئیس خودتان هستید. یعنی خودتان تصمیم می‌گیرید چه شغلی را انتخاب کنید، چه پروژه‌ای را بپذیرید و حتی اگر انتخابی نداشته باشید، باز هم خودتان برای نحوه انجام آن برنامه‌ریزی می‌کنید. بااینحال، فراموش نکنید این انعطاف‌پذیری و آزادیِ عمل فقط زمانی برایتان مفید است که به انجام پروژه‌ها متعهد باشید. در غیر این‌صورت، چشم باز می‌کنید و می‌بینید بهدلیل بی‌برنامگی بیش از حد معمول کار می‌کنید و چون کارتان اغلب مفید نیست، نه‌تنها درآمدتان افت می‌کند، بلکه دچار فرسودگی شغلی هم می‌شوید. در اقتصاد گیگ خودتان باید دنبال افزایش درآمد باشید و این مسئله با تعیین هدف و ترسیم آینده شغلی محقق می‌شود.
حالا شما برای ما بگویید؛ آیا بخشی از اقتصاد گیگ هستید؟ اگر پاسختان مثبت است، لطفا درباره شغلتان و مزایا و معایب آن برایمان صحبت کنید.
این مجموعه حاصل تجربیات اساتید هاروارد است که هر یک، از کارآفرینان و مشاوران بزرگ در دنیا هستند.
