افرادی که زمان زیادی در حالتی ثابت می‌مانند، به زخم بستر یا زخم فشاری دچار می‌شوند. این زخم‌ها بر اثر فشار طولانی‌مدت روی یک نقطه خاص از بدن ایجاد می‌شوند و ممکن است آنها را در هر نقطه‌ای از بدن ببینید، اما بیشتر در نقاط استخوانی مانند آرنج، زانو، پاشنه، دنبالچه و ساق پاها دیده می‌شوند. این زخم‌ها درمانشدنیاند، اما گاهی ممکن است کامل التیام نیابند. خوب است بدانید که اگر زخم بستر درمان نشود، ممکن است به مرگ منجر شود. پس برای آشنایی با علائم، علل و روش‌های درمان این عارضه به خواندن مقاله ادامه دهید.
زخم بستر چیست؟
زخم بستر که زخم فشاری نیز نامیده می‌شود، نوعی زخم باز روی پوست است که بر اثر فشار دائم و طولانی‌مدت روی یک نقطه خاص بدن ایجاد می‌شود. آسیب بافت و مرگ آن به‌علت کاهش جریان خون به آن ناحیه رخ می‌دهد. زخم بستر در بیشتر موارد روی پوست قسمت‌های استخوانی قرار دارد. شایع‌ترین ناحیه‌های این نوع زخم عبارت‌اند از:
- لگن؛
- کمر؛
- ساق پا؛
- نشیمنگاه.
زخم بستر بیشتر در سالمندان و کسانی که توانایی حرکت کمی دارند دیده می‌شود. اگر این عارضه درمان نشود، می‌تواند عفونت‌هایی در خون، قلب و استخوان‌ها ایجاد کند و زندگی فرد مبتلا را به خطر بیندازد. البته زخم‌های فشاری درمانشدنیاند.
انواع زخم بستر
زخم بستر مراحل مختلفی دارد و کادر درمان با تعیین میزان پیشرفت آن می‌تواند عارضه شما را بهتر درمان کند. معمولا زخم‌های درجه ۱ و ۲ نیازی به جراحی ندارند، اما ممکن است درجات ۳ و ۴ با جراحی درمان شوند. اصلی‌ترین مراحل زخم بستر را در ادامه ببینید.
۱. زخم بستر درجه ۱
در این مرحله پوست شکافته نشده، اما تغییر رنگ داده است. در افرادی که پوست روشن دارند، ممکن است این ناحیه قرمز به نظر برسد و در افرادی با پوست تیره، آبی یا بنفش. مثلا اگر پوست شما روشن است، با فشاردادن زخم به‌جای روشن‌ترشدن، قرمز می‌شود. این زخم حداقل ۳۰ دقیقه قرمز خواهد بود و همچنین:
- هنگام لمس گرم است؛
- ملتهب به نظر می‌رسد؛
- دردناک است؛
- خارش دارد؛
- سوزش دارد.
۲. زخم بستر درجه ۲
پارگی پوست باعث بروز یک زخم سطحی یا بریدگی می‌شود که ممکن است ترشحات چرکی داشته باشد. این زخم ممکن است مانند تاول پر از مایعات باشد. زخم درجه ۲ بر لایه اول (اپیدرم) و گاهی لایه دوم (درم) اثر می‌گذارد. این زخم دردناک است و پوست اطراف آن تغییر رنگ می‌دهد.
۳. زخم بستر درجه ۳
این زخم بسیار عمیق‌تر است و بر لایه چربی پوست اثر می‌گذارد. زخم درجه ۳ حفره‌مانند است و ممکن است بوی ناخوشایندی داشته باشد.
۴. زخم بستر درجه ۴
این زخم بسیار عمیق است و ممکن است بسیاری از لایه‌های بافت یا حتی استخوان را درگیر کند. زخم درجه ۴ با مقدار زیادی بافت مرده و ترشح چرکی همراه است. عفونت در این درجه بیشتر رخ می‌دهد. در این حالت، ممکن است این موارد مشخص باشند و ببینیدشان:
- ماهیچه؛
- استخوان؛
- تاندون؛
- مفصل.
۵. درجه نامشخص
گاهی اوقات تخمین عمق زخم بستر یا میزان آسیب بافتی غیرممکن است که باعث می‌شود تعیین درجه زخم کار دشواری باشد. این مشکل معمولا بر اثر خشک‌شدن زخم رخ می‌دهد. در این حالت، زخم اینگونه به نظر می‌رسد:
- قهوه‌ای مایل به زرد؛
- قهوه‌ای؛
- مشکی.
همچنین ممکن است زخم ضایعه‌های پوستی به این رنگ‌ها داشته باشد:
- زرد؛
- قهوه‌ای مایل به زرد؛
- سبز؛
- قهوه‌ای؛
ممکن است پزشک این پوست مرده یا ضایعات را بردارد تا به عمق دقیق زخم پی ببرد. همچنین ممکن است این نوع زخم به عکس‌برداری یا جراحی نیز نیاز داشته باشد.
علائم زخم بستر
هر مرحله از مراحل زخم بستر علائم مختلفی دارد و بسته به مرحله آن، ممکن است با این علائم روبه‌رو شوید:
- تغییر رنگ پوست؛
- درد، خارش یا سوزش در ناحیه زخم؛
- پوستی که از اطرافش سردتر یا گرم‌تر است؛
- پارگی پوست؛
- پوستی که بر اثر لمس روشن‌تر نمی‌شود؛
- پوستی که نرم‌تر یا سفت‌تر از پوست اطراف است؛
- مرگ بافت یا نکروز که سیاه به نظر می‌رسد.
اگر این زخم دچار عفونت شود، چنین علائمی خواهد داشت:
- قرمزی یا تغییر رنگ پوست اطراف زخم؛
- ترشحات چرکی یا سبزرنگ؛
- بوی ناخوشایند؛
- تب.
علل بروز زخم بستر
فشار طولانی‌مدت علت اصلی زخم بستر است. درازکشیدن روی قسمت خاصی از بدن به‌مدت طولانی می‌تواند باعث تخریب پوست شود. معمولا ناحیه‌های اطراف لگن، پاشنه و دنبالچه بیشتر در معرض این نوع زخم‌ها هستند. سایر عواملی که باعث ایجاد زخم بستر می‌شوند عبارت‌اند از:
- گردش خون نامطلوب. زمانی ایجاد می‌شود که قسمتی از بدن دائم تحت‌فشار است و این فشار گردش خون به بافت را کاهش می‌دهد. جریان خون برای اکسیژن‌رسانی و رساندن مواد مغذی به بافت ضروری است و با کاهش آن، ممکن است بافت بمیرد.
- پوشیدن کفش تنگ یا لباس‌های کشی.
- پوشیدن ابزارهای جراحی یا اندام مصنوعی.
- رطوبت بیش از حد.
- محرک‌های پوست. (مانند مدفوع و ادرار)
- اصطکاک. مثلا زمانی که فرد به تخت محدود است و ملحفه‌ها از زیر او کشیده می‌شوند.
عواملی که احتمال بروز این عارضه را بیشتر می‌کنند
- استراحت مطلق پس از بیماری یا جراحی؛
- کسانی که نمی‌توانند حالت خود را روی تخت یا ویلچر تغییر دهند؛
- سالمندان بالای ۷۰ سال که پوست شکننده و تحرک کمی دارند؛
- سیگارکشیدن؛
- چاقی؛
- رژیم فاقد مواد مغذی کافی؛
- بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع؛
- دیابت؛
- آترواسکلروز؛
- ایست قلبی؛
- ازکارافتادن کلیه؛
- بیماری پارکینسون؛
- مولتیپل اسکلروز (MS)؛
- کاهش عملکرد اعصاب به‌علت آسیب به نخاع و بیماری‌های عصبی؛
- وزن کم که باعث کاهش بافت چربی اطراف استخوان‌ها می‌شود؛
- سطح هوشیاری پایین.
زخم بستر بیشتر در کدام نقاط بدن دیده می‌شود؟
این نوع زخم در مکان‌هایی ایجاد می‌شود که فشار بیشتر است. فردی که مدت زیادی می‌نشیند، در این نقاط دچار زخم فشاری می‌شود:
- نشیمنگاه یا دنبالچه؛
- ستون فقرات؛
- کتف؛
- پشت دست و پا.
فردی که بیشتر روی تخت است، در این مناطق دچار زخم بستر می‌شود:
- قوزک پا؛
- پاشنه؛
- شانه؛
- دنبالچه؛
- آرنج؛
- پشت سر.
درمان زخم بستر
تغییر حالت مکرر باعث بهبود زخم‌ها و پیشگیری از ایجاد زخم‌های جدید می‌شود. درمان زخم بستر در منزل در مراحل اولیه ممکن است. با وجود این، زخم‌های درجه ۳ و ۴ به مراقبت پزشکی نیاز دارند. در ادامه نکاتی را برای درمان بهتر این زخم مطرح کرده‌ایم.
۱. کاهش فشار
برای این کار می‌توانید از پدهای فومی یا بالشت‌هایی برای بالا نگه‌داشتن ناحیه‌های زخم و تغییر حالت بدن استفاده کنید.
۲. تمیزکردن زخم
زخم‌های کوچک را به‌آرامی با آب و صابون ملایم بشویید. هنگام تعویض پانسمان، زخم باز را با محلول سالین تمیز کنید.
۳. پانسمان‌کردن زخم
این کار باعث محافظت از زخم و سرعت‌بخشیدن به روند درمان می‌شود. می‌توانید از انواع مناسب پانسمان مانند پانسمان ضدباکتری، هیدروکلوئیدی یا حاوی آلژنیک اسید استفاده کنید.
۴. استفاده از پمادهای موضعی
پمادهای موضعی ضدباکتری با عفونت مبارزه می‌کنند و پمادهای حفاظتی می‌توانند از پوست زخمی یا آسیب‌پذیر محافظت کنند.
۵. چاره‌اندیشی برای بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع
می‌توانید از ضدعفونی‌کننده‌ها، پمادهای محافظتی، پدهای بی‌اختیاری ادرار و مدفوع و سیستم‌های کنترل مدفوع استفاده کنید.
۶. برداشتن بافت مرده
این کار باعث بهبودی زخم می‌شود. اعضای کادر درمان می‌توانتد با فشار بالای آب یا سایر ابزارهای جراحی این بافت را بردارند.
۷. بررسی وضعیت تخت
بعضی تشک‌ها، مثلا تشک‌های دینامیک یا آنهایی که از فوم ثابت درست شده‌اند، می‌توانند فشار را کاهش دهند. همچنین بعضی تخت‌ها پمپی دارند که مداوم هوا را به تشک می‌فرستند. پزشک می‌تواند بهترین نوع تشک را به شما معرفی کند.
۸. مصرف آنتی‌بیوتیک‌های لازم
پزشک ممکن است برای درمان عفونت پوست، استخوان یا خون آنتی‌بیوتیک تجویز کند.
۹. توجه به رژیم غذایی
با اینکه شواهد محدودی مبنی بر اینکه نوع تغذیه زخم بستر را سریع‌تر بهبود می‌دهد وجود دارد، مکمل‌های پروتئین می‌توانند باعث بهبودی سریع‌تر آن شوند و اندازه زخم را کاهش دهند. دریافت مواد مغذی ضروری و آب کافی نیز برای حفظ سلامت عمومی ضروری است.
۱۰. مشورت با پزشک درباره جراحی
ممکن است برای برداشتن بافت مرده، تمیزکردن زخم و بستن لبه‌های زخم تا حد امکان جراحی توصیه شود. حتی ممکن است جراح از بافت سالم برای درمان زخم بستر استفاده کند. زخم‌های فشاری درجه ۳ و ۴ بیشتر به برداشت بافت (دبریدمان) از طریق جراحی نیاز دارند.
جلوگیری از زخم بستر
برای کاهش احتمال ابتلا به زخم بستر، می‌توانید از این راهکارها بهره بگیرید:
- هر ۲ ساعت حالت خود را در تخت عوض کنید.
- اگر از ویلچر استفاده می‌کنید، صاف بنشینید، حالت نشستن خود را هر ۱۵ دقیقه عوض کنید و از کوسنی استفاده کنید که وزن شما را پخش کند.
- اگر بستری یا در استراحت مطلق هستید، دائما پوست خود را برای نشانه‌های زخم بستر بررسی کنید.
- با بالشت‌ها یا تشک‌های کاهنده فشار از ایجاد زخم‌های جدید در ناحیه‌های آسیب‌پذیر خودداری کنید.
- لباس‌هایی بپوشید که زیاد تنگ نباشند یا به‌علت گشادی زیاد زیر شما جمع نشوند.
- لایه نرم مخصوصی در ناحیه‌های تحت‌فشار، از جمله آرنج و پاشنه، بپوشید.
- سیگار نکشید.
- برای دریافت مواد مغذی کافی، رژیم غذایی مناسبی داشته باشید.
- به‌مقدار کافی آب بنوشید.
- تا حد امکان فعال باشید، مثلا چند بار در روز پیاده‌روی یا نرمش کنید.
- سر تخت خود را بیشتر از ۳۰ درجه بالا نبرید.
- پوست را تمیز و خشک نگه دارید.
عوارض زخم بستر
بعضی عوارض زخم بستر که ممکن است کشنده باشند، عبارت‌اند از:
- سلولیت (Cellulitis): سلولیت نوعی عفونت پوست و بافت همبند است. این عفونت باعث گرما، التهاب و ورم بافت آلوده می‌شود. افرادی که دچار آسیب عصبی شده‌اند، معمولا درد ناحیه‌هایی را که دچار سلولیت شده‌اند حس نمی‌کنند.
- عفونت استخوان و مفصل: عفونتی که بر اثر زخم فشاری ایجاد شده باشد می‌تواند به مفصل و استخوان‌ها نفوذ کند. عفونت مفصل (آرتروز عفونی) می‌تواند به غضروف و بافت آسیب برساند. عفونت استخوان (استئومیلیت) می‌تواند عملکرد اندام و مفصل را کاهش دهد.
- سرطان: ممکن است زخم‌های طولانی که خوب نمی‌شوند به نوعی سرطان سلول‌های سنگفرشی منجر شوند.
- سپسیس: زخم بستر به‌ندرت منجر به سپسیس می‌شود.
پیش‌آگاهی زخم بستر
روند التیام شما به درجه زخم بستر بستگی دارد. هرچقدر سریع‌تر این زخم فشاری تشخیص داده شود، زودتر می‌توانید درمان شوید و بهبود یابید. پیش‌تر گفتیم که پاسخ پرسش «آیا زخم بستر کشنده است» مثبت است. پس بی‌تردید درمان سریع احتمال بروز عوارض مرگبار مانند عفونت را کاهش می‌دهد. درجه‌های آخر زخم بستر معمولا به درمان‌های تهاجمی‌تر نیاز دارند و بهبود آنها بیشتر طول می‌کشد.
ممکن است پزشک به شما پیشنهاد کند که برای پیشگیری از بروز مجدد زخم بستر، رژیم غذایی و برنامه ورزشی خود را تغییر دهید.
سخن پایانی
زخم بستر یا زخم فشاری هنگامی رخ می‌دهد که پوست و بافت‌های زیر آن بر اثر فشار طولانی‌مدت دچار آسیب شوند. این زخم‌ها می‌توانند به ماهیچه یا استخوان برسند و اگر به‌موقع درمان نشوند، عارضه‌های خطرناکی به همراه خواهند داشت. برای پیشگیری از بروز عفونت و سایر عوارض زخم بستر، باید نکات مراقبتی را رعایت کنید و در صورت لزوم، برای انجام جراحی برداشت بافت یا آنتی‌بیوتیک‌درمانی به بیمارستان بروید. البته زخم بستر قابل‌پیشگیری است و در مراحل اولیه به‌راحتی درمان می‌شود.
