بیماری آدیسون که نارسایی آدرنال هم نامیده می‌شود، بیماری مزمن نادری است که به‌سبب آن غدد فوق کلیوی به‌اندازه کافی هورمون کورتیزول و آلدوسترون تولید نمی‌کنند. این بیماری معمولا بر اثر حمله خودایمنی ایجاد می‌شود. هرآنچه لازم است درباره بیماری آدیسون بدانید، در این مقاله خواهید خواند. با ما همراه باشید.
علائم بیماری آدیسون
علائم این بیماری معمولا به‌آرامی و اغلب طی چند ماه ظاهر می‌شوند. روند بروز بیماری به‌قدری کند است که ممکن است افراد مبتلا در ابتدا علائم را نادیده بگیرند. البته با گذشت زمان چیزی مانند استرس، بیماری یا نوعی صدمه علائم را شدیدتر می‌کند.
علائم این بیماری عبارت‌اند از:
- خستگی مفرط؛
- کاهش وزن بی‌دلیل؛
- کاهش اشتها؛
- فشار خون پایین (حتی ازحال‌رفتن)؛
- میل شدید به مصرف نمک؛
- قند خون پایین (هیپوگلیسمی)؛
- حالت تهوع یا استفراغ؛
- اسهال؛
- درد شکم؛
- درد عضلانی و مفاصل؛
- تحریک‌پذیری؛
- افسردگی؛
- ریزش موی بدن؛
- مشکلات جنسی (در برخی افراد)؛
- نارسایی حاد غدد فوق کلیوی (معروف به بحران آدیسونی)؛
- لکه‌های پوستی تیره (هیپرپیگمانتاسیون) به‌خصوص در اطراف زخم‌ها و چین‌های پوستی و روی لثه‌ها.
گاهی اوقات علائم بیماری آدیسون ناگهانی بروز می‌کنند. نارسایی حاد غدد فوق کلیه می‌تواند منجر به شوک شود و خطرناک باشد. با مشاهده این علائم، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید:
- ضعف شدید؛
- گیجی؛
- درد در ناحیه کمر یا پاها؛
- درد شدید شکم و استفراغ و اسهال شدید؛
- کاهش هوشیاری یا هذیان؛
- فشار خون پایین.
علل ابتلا به بیماری آدیسون
بیماری آدیسون بر اثر آسیب به غدد فوق کلیوی ایجاد می‌شود. غدد فوق کلیوی بالای کلیه‌ها قرار دارند و بهعنوان بخشی از سیستم غدد درون‌ریز، هورمون‌هایی را تولید می‌کنند که تقریبا بر تمام اندام‌ها و بافت بدن اثر می‌گذارند. آسیب به این غدد منجر به کمبود هورمون‌های کورتیزول و آلدوسترون می‌شود.
غدد فوق کلیوی از ۲ بخش تشکیل شده‌اند:
- لایه داخلی (مدولا): قسمتی که هورمون‌هایی مشابه آدرنالین تولید می‌کند.
- لایه بیرونی (کورتکس): قسمتی که گروهی از هورمون‌ها به‌نام کورتیکواستروئیدها (کورتون) را تولید می‌کند.
کورتیکواستروئیدها عبارت‌اند از:
- گلوکوکورتیکوئیدها: این هورمون‌ها از جمله کورتیزول، بر توانایی بدن برای تبدیل غذا به انرژی اثر می‌گذارند. آنها همچنین در واکنش التهابی سیستم ایمنی نقش دارند و برای واکنش به استرس به بدن کمک می‌کنند.
- مینرالوکورتیکوئیدها: این هورمون‌ها سدیم و پتاسیم بدن را متعادل می‌کنند تا فشار خون را در محدوده سالم نگه دارند.
- آندروژن‌ها: در همه افراد غدد فوق کلیوی مقادیر کمی از هورمون‌های جنسی را تولید می‌کنند. این هورمون‌ها بر قوای جنسی مردان تأثیر دارند و بر توده عضلانی و میل جنسی همه افراد اثر می‌گذارند.
نارسایی اولیه آدرنال
گاهی اوقات لایه بیرونی غدد فوق کلیوی (کورتکس) آسیب می‌بیند. این آسیب باعث می‌شود به‌اندازه کافی هورمون تولید نکند و وضعیتی به‌نام نارسایی اولیه آدرنال رخ بدهد. این اتفاق معمولا نتیجه نوعی بیماری خودایمنی است که به‌سبب آن بدن به خود حمله می‌کند. افراد مبتلا به بیماری آدیسون بیشتر از سایر افراد به بیماری‌های خودایمنی مبتلا هستند.
سایر علل نارسایی غدد فوق کلیوی عبارت‌اند از:
نارسایی ثانویه آدرنال
غده هیپوفیز هورمونی به‌نام هورمون آدرنوکورتیکوتروپین (ACTH) تولید می‌کند. آدرنوکورتیکوتروپین باعث می‌شود که لایه بیرونی غده فوق کلیه هورمون‌هایش را بسازد. تومورهای غیرسرطانی هیپوفیز، التهاب و جراحی هیپوفیز ممکن است باعث شوند که غده هیپوفیز آدرنوکورتیکوتروپین بسیار کمی تولید کند. تولید آدرنوکورتیکوتروپین کم باعث می‌شود غدد فوق کلیوی گلوکوکورتیکوئیدها و آندروژن‌های بسیار کمی تولید کنند. این وضعیت نارسایی ثانویه آدرنال نامیده می‌شود.
بیشتر علائم نارسایی ثانویه آدرنال مشابه علائم نارسایی اولیه آدرنال هستند. بااین‌حال، افراد مبتلا به نارسایی ثانویه آدرنال لکه‌های پوستی تیره ندارند و کمتر دچار کم‌آبی شدید یا فشار خون پایین می‌شوند. این افراد به‌احتمال زیاد قند خون پایینی دارند.
یکی از علل نارسایی ثانویه آدرنال این است که افراد به‌جای کاهش تدریجی مصرف کورتیکواستروئیدهایی مانند پردنیزون (برای درمان بیماری‌هایی مانند آسم یا آرتریت مصرف می‌شوند) دارو را ناگهانی قطع می‌کنند.
عوارض بیماری آدیسون
- بحران آدیسونی: اگر بیماری آدیسون درمان نشود، ممکن است فرد با محرک کوچکی مانند آسیب، عفونت یا بیماری دچار بحران آدیسونی شود. معمولا غدد آدرنال یا فوق کلیوی در واکنش به استرس فیزیکی ۲ یا ۳ برابر مقدار معمول کورتیزول تولید می‌کنند. در شرایط نارسایی آدرنال، ناتوانی افزایش میزان کورتیزول می‌تواند منجر به بحران آدیسونی شود. بحران آدیسونی وضعیت خطرناکی است که منجر به کاهش فشار خون، افت قند خون و افزایش پتاسیم خون می‌شود و نیاز به مراقبت‌های پزشکی فوری دارد.
- سایر بیماری‌های خودایمنی: افراد مبتلا به بیماری آدیسون معمولا به بیماری‌های خود ایمنی مرتبط هم مبتلا می‌شوند.
برخی از مبتلایان به بیماری آدیسون نگران عوارض جانبی جدی هیدروکورتیزون یا پردنیزون هستند. بااین‌حال، معمولا مبتلایان به بیماری آدیسون دچار عوارض جانبی مصرف دوز بالای گلوکوکورتیکوئیدها نمی‌شوند، چون دوز تجویزشده جایگزین مقداری است که از دست رفته است.
چه کسانی بیشتر مستعد ابتلا به بیماری آدیسون هستند؟
تمام گروه‌های سنی ممکن است دچار بیماری آدیسون شوند، اما در افراد ۳۰ تا ۵۰ساله شایع‌تر است. افرادی که به این بیماری‌های خودایمنی مبتلا هستند نیز بیشتر مستعد ابتلا به بیماری آدیسون هستند:
- دیابت نوع ۱؛
- کم‌خونی بدخیم یا پرنیشیوس (Pernicious anemia)؛
- بیماری گریوز؛
- تیروئیدیت مزمن؛
- درماتیت هرپتیفرم؛
- پیسی؛
- میاستنی گراویس.
پیشگیری از بیماری ادیسون
بیماری آدیسون قابل‌پیشگیری نیست، اما راه‌هایی برای جلوگیری از بروز بحران آدیسون وجود دارد:
- اگر همیشه احساس خستگی یا ضعف می‌کنید یا بدون تلاش وزن کم می‌کنید، به پزشک مراجعه کنید.
- اگر تشخیص پزشک این است که به بیماری آدیسون مبتلا شده‌اید، از پزشک بپرسید که وقتی علائم شدیدتری داشتید، چه کاری انجام دهید. ممکن است لازم باشد دوز کورتیکواستروئیدها را افزایش بدهید.
- اگر خیلی بیمار شدید، در حدی که استفراغ کردید و نتوانستید داروهایتان را مصرف کنید، به اورژانس مراجعه کنید.
- اگر کورتیزون مصرف می‌کنید، حتما برای اطلاع از دوز ایمن منظم به پزشک مراجعه کنید.
تشخیص بیماری آدیسون
پزشک درباره سابقه پزشکی و علائم با فرد صحبت می‌کند و ممکن است برخی از این آزمایش‌ها را برای تشخیص بیماری تجویز کند:
- آزمایش خون: این آزمایش میزان سدیم، پتاسیم، کورتیزول و هورمون آدرنوکورتیکوتروپین (ACTH) در خون را مشخص می‌کند. آزمایش خون همچنین می‌تواند میزان آنتی‌بادی‌های مربوط به بیماری خودایمنی آدیسون را بسنجد.
- آزمایش تحریک آدرنوکورتیکوتروپین: این آزمایش میزان کورتیزول خون را قبل و بعد از تزریق آدرنوکورتیکوتروپین اندازه می‌گیرد.
- آزمایش هیپوگلیسمی ناشی از انسولین: این آزمایش برای بررسی اینکه آیا غده هیپوفیز باعث نارسایی ثانویه آدرنال می‌شود یا خیر، انجام می‌شود. در این آزمایش، میزان قند خون و کورتیزول پس از تزریق انسولین بررسی می‌شود.
- تصویربرداری: سی‌تی‌اسکن معده اندازه غدد فوق کلیوی و دیگر اندام‌ها را بررسی می‌کند. MRI غده هیپوفیز هم می‌تواند نارسایی ثانویه آدرنال را بررسی کند.
درمان بیماری آدیسون
معمولا برای درمان بیماری آدیسون دارو تجویز می‌شود تا با جایگزینی هورمونی، میزان هورمون‌های استروئیدی که بدن به‌اندازه کافی تولیدشان نمی‌کند، اصلاح شود.
برخی از داروهای رایج عبارت‌اند از:
- هیدروکورتیزون، پردنیزون یا متیل پردنیزولون بهعنوان جایگزین کورتیزول.
- فلودروکورتیزون استات بهعنوان جایگزین آلدوسترون.
ممکن است نیاز باشد فرد مقدار بیشتری نمک مصرف کند، به‌خصوص مواقعی که فرد ورزش سنگین انجام می‌دهد، هوا گرم است یا ناراحتی‌های گوارشی مانند اسهال دارد.
توصیه‌های مراقبتی و درمانی
- کارت هشدار پزشکی را همیشه همراه داشته باشید. ارائه‌دهندگان مراقبت‌های اورژانسی با دیدن کارت اورژانس استروئیدی و شناسه هشدار پزشکی متوجه می‌شوند که به چه نوع مراقبتی نیاز دارید.
- همیشه داروی اضافی در دسترس داشته باشید. دارویی را که پزشک تجویز می‌کند، باید سر وقت مصرف کنید. داروهایتان را همیشه و در هر شرایطی همراهتان داشته باشید.
- کیت تزریق گلوکوکورتیکوئید به همراه داشته باشید. این کیت حاوی سوزن، سرنگ و نوعی کورتیکواستروئید تزریقی برای استفاده در مواقع اضطراری است.
- مشکلات‌تان را با پزشک در میان بگذارید. پزشک میزان هورمون‌های شما را کنترل می‌کند. اگر با داروی خاصی مشکل دارید، ممکن است نیاز باشد پزشک دوز یا زمان مصرف دارو را تغییر بدهد.
- چکاپ سالانه داشته باشید. حداقل ۱ بار در سال برای چکاپ به پزشک مراجعه کنید.
درمان بحران آدیسونی
درمان این بحران معمولا شامل تزریق وریدی این موارد است:
- کورتیکواستروئیدها؛
- محلول نمکی؛
- قند.
تفاوت بیماری آدیسون و سندرم کوشینگ چیست؟
بیماری آدیسون زمانی ایجاد می‌شود که بدن کورتیزول و آلدوسترون کافی نداشته باشد، در حالی که سندرم کوشینگ زمانی ایجاد می‌شود که بدن بیش از حد کورتیزول تولید کند. (هیپرکورتیزولیسم).
شما بگویید
آیا شما یا بستگانتان به آدیسون مبتلا هستید؟ چه تجربه‌ای درباره این بیماری دارید؟ لطفا نظرات و تجربیات ارزشمندتان را با ما و کاربران عزیزمان در میان بگذارید.
