اگر برچسب بعضی مواد غذایی را خوانده باشید، احتمالا نام زایلیتول به چشمتان خورده است. زایلیتول نوعی شیرین‌کننده جایگزین قند است که در بسیاری از محصولات خوراکی مثل آدامس و آب‌نبات‌های بدون قند استفاده می‌شود. اما می‌دانید که مقدار مجاز مصرف این ماده چقدر است و کاربرد و عوارض آن چیست؟ برای آشنایی بیشتر با آن تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
زایلیتول چیست؟
نوعی الکل قند طبیعی است که ساختار شیمیایی شبیه قند و الکل دارد، اما در واقع هیچ‌کدام از اینها نیست و نوعی کربوهیدرات دیرهضم حاوی فیبر است. ماده زایلیتول در درخت توس و بسیاری از گیاهان مثل توت‌فرنگی، گل‌کلم و کدوتنبل وجود دارد، اما معمولا در آزمایشگاه از زایلوز تولید می‌شود.
زایلیتول طعم شیرینی دارد و اغلب به‌جای شکر استفاده می‌شود، اما برخلاف شکر موجب پوسیدگی دندان نمی‌شود. شیرین کننده زایلیتول باکتری‌های عامل پوسیدگی موجود در بزاق را کاهش می‌دهد و با بعضی باکتری‌های عامل عفونت گوش مقابله می‌کند. در واقع باکتری‌های دهانی نمی‌توانند از آن به‌جای منبع انرژی استفاده کنند. این ماده بیشتر در آدامس، شیرینی و آب‌نبات‌های فاقد شکر استفاده می‌شود. هرچند از آن برای موارد دیگری مثل کاهش پلاک دندان و خشکی دهان هم استفاده می‌شود، مدارک علمی زیادی برای تأیید فواید آن وجود ندارد.
آیا زایلیتول کاملا طبیعی است؟
زایلوز، نه زایلیتول، از درخت‌ها و میوه‌های خاص گرفته می‌شود و طبیعی است، اما طبیعی‌بودن همیشه به‌معنی خوب‌بودن نیست. مثلا حیوانات تک‌معده‌ای نمی‌توانند به‌خوبی زایلوز را تجزیه کنند یا افرادی که میوه‌های حاوی زایلوز مصرف می‌کنند ممکن است دچار مشکلاتی مثل نفخ و اسهال شوند.
کالری زایلیتول
هرچند زایلیتول طعم شیرینی دارد و به همین خاطر جایگزین شکر می‌شود، فاقد شکر است و از سایر شیرین‌کننده‌های سنتی کالری کمتری دارد. در واقع کالری آن ۴۰درصد کمتر از شکر است و هر قاشق چای‌خوری از زایلیتول حاوی ۱۰ کالری است. (هر قاشق شکر ۱۶ کالری دارد.)
محصولات حاوی زایلیتول
- آدامس‌ها و شیرینی‌های فاقد شکر؛
- بستنی؛
- آب‌نبات؛
- شکلات؛
- کیک و دسر؛
- شربت؛
- مربا و ژله؛
- شربت سرفه و بعضی ویتامین‌ها؛
- کره مغزها؛
- شیرین‌کننده به‌جای شکر و پودر قند؛
- بعضی مکمل‌ها و اسپری بینی؛
- خمیردندان و شوینده دهان.
کاربردها
- جلوگیری از پوسیدگی دندان: مصرف محصولات حاوی این شیرین‌کننده از جمله آدامس، آب‌نبات و خمیردندان خطر پوسیدگی دندان بزرگ‌سالان و کودکان بالای ۵ سال را کاهش می‌دهد. اما اثر این ماده برای جلوگیری از پوسیدگی دندان کودکان زیر ۵ سال مشخص نیست. جامعه دندان‌پزشکان بزرگ‌ترین حامی زایلیتول برای جلوگیری از پوسیدگی دندان است.
- عفونت گوش: به نظر می‌رسد دادن محصولات حاوی این شیرین‌کننده مثل آدامس، لوزی یا شربت‌های روزانه بعد از وعده‌های غذایی به کودکان پیش‌دبستانی خطر عفونت گوش را کاهش می‌دهد. البته به نظر می‌رسد دادن زایلیتول درست بعد از شروع عفونت ریوی نمی‌تواند از عفونت گوش پیشگیری کند.
- رژیم غذایی کم‌کالری/کم‌شکر: این ماده غذایی فاقد فروکتوز است و ترشح انسولین از پانکراس را تحریک نمی‌کند. بنابراین بر میزان قند خون و انسولین بدن تأثیر زیادی ندارد.
- رژیم کتو: مثل سایر شیرین‌کننده‌های کم‌کالری مثل استویا، زایلیتول در بسیاری از محصولات کم‌کربوهیدرات به کار می‌رود و مصرف آن در رژیم کتوز اختلالی ایجاد نمی‌کند. البته به شرطی که به مقدار زیاد مصرفش نکنید.
- شوینده بینی: احتمالا ترکیب زایلیتول با آب برای شست‌وشوی سینوس‌ها ایمن است.
مضرات زایلیتول
هرچند این شیرین‌کننده ماده‌ای کاملا طبیعی معرفی می‌شود، کلمه «طبیعی» معنی «مناسب برای شما» یا حتی «غیرسمی» ندارد. بدتر از آن گزارش‌های موجود در اینترنت واضح نیستند و به نظر می‌رسد مصرف خوراکی و شوینده‌های حاوی آن مفید است، اما شاید سبب مشکلات گوارشی مثل اسهال شود.
در حالت طبیعی زمانی که غذا هضم می‌شود، ویتامین‌ها، مواد معدنی و سایر مواد آن در روده کوچک وارد جریان خون می‌شوند. اما زمانی که ترکیبات شیمیایی مثل زایلیتول مصرف می‌شوند، بدن نمی‌تواند از آن استفاده کند و این ماده دفع می‌شود. گاهی این مواد با سایر غذاهای مصرفی، آنزیم‌های پانکراس و اسید معده تداخل دارند و عوارض جانبی ایجاد می‌کنند. در خصوص زایلیتول این مسئله اختلال گوارشی نامیده می‌شود.
- مشکلات گوارشی: این شیرین‌کننده معمولا در غذا استفاده می‌شود. مصرف روزانه ۵۰ گرم زایلیتول در آدامس، آب‌نبات، لوزی، خمیردندان و شوینده دهان ایمن است. اما ممکن است در بعضی افراد موجب اسهال و نفخ شود. مصرف مقدار زیاد این ماده ممکن است غیرایمن باشد. همچنین مصرف میزان زیاد زایلیتول به مد‌ت طولانی ممکن است موجب تومور شود. الکل قند موجب ورود آب به روده و تخمیر باکتریایی می‌شود. از آنجایی که باکتری‌ها نمی‌توانند این ماده را به‌خوبی هضم کنند، پروتئین‌ها تخمیر می‌شوند و محیط خوبی برای رشد باکتری‌های مضر فراهم می‌کنند و مشکلات گوارشی مثل نفخ، اسهال و یبوست را به همراه دارند.
- مشکل قند خون: هرچند زایلیتول شاخص گلیسمی پایین و اثر کمی بر قند خون دارد، الکل قند می‌تواند تا حدی قند خون را بالا ببرد و افراد دیابتی نباید از آن استفاده کنند.
- افزایش وزن: مصرف زایلیتول و سایر شیرین‌کننده‌های مصنوعی می‌تواند موجب اضافه‌وزن شود. این مواد صدها و هزاران بار شیرین‌تر از شکرند. در واقع افرادی که از سر عادت از شیرین‌کننده استفاده می‌کنند، آن‌قدر حساسیتشان به شیرینی از بین می‌رود که ممکن است غذاهای سالم شیرین‌نشده برایشان اشتهاکورکن باشد و به رژیم غذایی بدون کالری شیرین‌شده روی بیاورند.
تداخل دارویی
تاکنون اطلاعاتی مبنی بر تداخل دارویی این ماده گزارش نشده است.
مصرف در موارد خاص
- دوران بارداری و شیردهی: زایلیتول معمولا در غذا استفاده می‌شود. اطلاعات قابل‌استناد کافی برای تأیید ایمنی این شیرین‌کننده به‌عنوان دارو در دوران بارداری و شیردهی وجود ندارد، بنابراین مقدار مطمئن آن را مصرف کنید.
- کودکان: احتمالا مصرف خوراکی ۲۰ گرم روزانه زایلیتول برای کودکان بالای ۳ سال ایمن است.
- سگ‌ها: این ماده می‌تواند وارد جریان خون و سبب ترشح انسولین شود. رهایش سریع انسولین موجب کاهش سریع قند خون می‌شود که ۱۰ تا ۶۰ دقیقه بعد از مصرف اتفاق می‌افتد. این مسئله می‌تواند زندگی را تهدید کند. علامت دیگر مسمومیت زایلیتول می‌تواند استفراغ، کاهش فعالیت، سرگیجه، غش و تشنج باشد. بنابراین مواد حاوی این شیرین‌کننده باید از دسترس حیواناتی مثل سگ دور باشند.
سایر شیرین‌کننده‌های جایگزین قند
- اریتریتول؛
- ایزومالت؛
- لاکتیتول؛
- مالتیتول؛
- مانیتول؛
- سوربیتول.
مقایسه زایلیتول و استویا
استویا نوعی شیرین‌کننده است که از گیاهان به دست می‌آید، اما استویای موجود در بازار ۱۰۰درصد خالص نیست و معمولا با زایلیتول و پرکننده‌های بیماری‌زا مثل دکستروز و شکر همراه است.
مقایسه زایلیتول و اریتریتول
هر دو محصول الکل قند هستند، اما زایلیتول حاوی کالری و اریتریتول فاقد کالری است. زایلیتول تأثیر کمی بر قند خون دارد، اما اریتریتول اثری ندارد و برای افراد دیابتی مناسب‌تر است. همچنین زایلیتول، به‌خصوص به مقدار زیاد، در بعضی افراد موجب اسهال می‌شود و به همین دلیل این افراد اریتریتول را ترجیح می‌دهند.
شما بگویید
شما چقدر از محصولات حاوی زایلیتول استفاده می‌کنید؟ آیا این ماده برای شما مشکلی ایجاد می‌کند؟ در صورت تمایل، می‌توانید تجربه و نظرتان را در قسمت ارسال دیدگاه برایمان بنویسید و این مطلب را از طریق شبکه‌های اجتماعی با دوستانتان به اشتراک بگذارید.
