تابه‌حال برایتان پیش آمده است روی صخره یا ساختمانی بلند بایستید و دلتان بخواهد بپرید؟ شده بخواهید از پشت به ماشین جلویی بکوبید یا پیچ نزدیک به دره را نپیچید و با سرعت سقوط کنید؟ این کشش عجیب و غیرارادی «ندای باطل» است. شما نه قصد خودکشی دارید و نه دلیلی منطقی برای انجام هیچ‌یک از این کارها، پس این میل عجیب و زودگذر از کجایِ ذهن سرچشمه می‌گیرد؟
ندای باطل چیست؟
ندای باطل (The call of the void) میل لحظه‌ای به انجام کارهای پرخطر و غیرمنطقی است؛ تکانه‌های خشونت‌باری که عموما هنگام انجام کارهای مستلزم خطر تجربه می‌کنیم و افکار مزاحمی که ما را به اعمال عجیب و پرخطر فرامی‌خوانند. مثلا:
- فرمان خودرو را به‌سمت لاین مخالف بچرخانیم و به خودروهای در حال حرکت برخورد کنیم؛
- از قایق یا پل درون آب عمیق بپریم؛
- روی ریل قطار یا مترو بایستیم یا جلوی قطار بپریم؛
- با چاقو یا شیئی تیز دست خود را ببریم؛
- جسمی فلزی را در پریز برق قرار دهیم؛
- شعله‌های آتش را لمس کنیم؛
- از بالکن پایین بپریم.
ما به‌سرعت با این افکار مقابله می‌کنیم و می‌دانیم هرگز عملی نمی‌شوند. چون همه می‌دانیم هریک از این سناریوها به چه نتیجه‌ای ختم می‌شوند. اما گاهی فکرکردن به آنها، هرچقدر هم سریع و زودگذر، اجتناب‌ناپذیر است.
این اشتیاق در بیشتر موارد بی‌معنی است، موجب ناراحتی پایدار فرد نمی‌شود و مدرکی علمی دال بر نقش آن در مشکلات سلامت روان و افکار خودکشی وجود ندارد. اما تکرار هرروزه آن ممکن است نشانه ابتلا به اختلال وسواس فکری و عملی باشد.
بررسی روان‌شناختی ندای باطل
بخش قابل‌اعتنایی از خواسته‌ها، خاطرات و تکانه‌های ما در لایه ناهوشیار و ناخودآگاه ذهن ثبت می‌شوند؛ تکانه‌های خشونت‌بار، ناهنجار و گاهی جنسی که خود و فراخود به آنها اجازه بروز نمی‌دهند، چراکه با آموخته‌های محیطی در تناقض‌اند. اما گهگاه در لغزش‌های کلامی، رفتارها یا حتی اندیشه‌های غیرقابل‌توجیه امکان بروز می‌یابند. ندای باطل را می‌توان تکانه‌های خشونت‌باری معرفی کرد که چند ثانیه حفاظ خود و فراخود را می‌شکنند و غریزه پرخاشگری انسان را ناخودآگاه برآورده می‌کنند.
ندای باطل ممکن است معطوف به دیگران یا معطوف به خود ما باشد. ممکن است در کسری از ثانیه بخواهیم با آسیب‌زدن به نوزادی تنها، چاقوزدن به دیگران، کوباندن ماشین به ماشین‌های دیگر یا انجام اعمالی دیگر این خشم ناهوشیار را تخلیه کنیم یا اینکه با سقوط در دره، پریدن از بلندای صخره یا ایستادن در مسیر قطار به خود آسیب بزنیم.
ندای باطل؛ پدیده‌ای طبیعی
عبور این افکار از دایره خیال کاملا طبیعی و بسیار رایج است. در سال ۲۰۱۲ پژوهشی در این زمینه انجام شد و ۴۳۱ دانشجو بررسی شدند؛ نتایج پژوهش بسیار جالب بودند. بیش از نیمی از افرادی که هرگز میل به خودکشی نداشتند و سه‌چهارم کسانی که قبلا میل به خودکشی داشتند، ندای باطل را به شکل‌های مختلف تجربه می‌کردند. بر اساس این پژوهش، کسانی که با اضطراب دست‌و‌پنجه نرم می‌کردند حتی اگر فکر خودکشی در سر نداشتند هم بیشتر در معرض ندای باطل بودند.
این میل به خطر از کجا سرچشمه می‌گیرد؟
هیچ‌کس نمی‌داند! تاکنون هیچ پژوهش روشنگری برای مستندسازی این پدیده انجام نشده است. فقط می‌دانیم که این اشتیاق به نوع سیم‌کشی مغزمان ربط دارد. بااین‌حال از‌آنجا‌که در ضمیر ناخودآگاه اتفاق می‌افتد، دلایلی که در ادامه معرفی می‌کنیم در مرحله حدس و گمان باقی می‌مانند.
۱. غریزه بقا
جایی که جسم در خطر باشد، مغز با ارسال سیگنال‌های هشداردهنده «برو عقب» یا «دست نزن» از ما محافظت می‌کند، مثل زمانی که در مکانی مرتفع می‌ایستیم و از بالا به پایین نگاه می‌کنیم یا وقتی در چند قدمی شعله‌های آتش هستیم. در این مواقع کاملا غریزی، بی‌آنکه بفهمیم چرا، چند قدم به عقب برمی‌داریم. بعد از آنکه خطر رفع شد، وقتی به این واکنش ناگهانی فکر می‌کنیم، به‌اشتباه تصور می‌کنیم که این هشدار در پاسخ به «اشتیاق یا میل به خطر» بوده است! در حالی که این عقب‌نشینی ناخودآگاه و صرفا برای محافظت از جسم بوده است.
از طرفی پریدن از بالای صخره یا ایستادن در مسیر قطار تهدید بزرگی برای بقاست، چیزی که مغز به هر قیمتی از آن اجتناب و فکرش را سرکوب می‌کند. اما گاهی سرکوب اندیشه‌ها نتیجه عکس دارد و اتفاقا ذهن را به‌سمت آن موضوع خاص سوق می‌دهد.
۲. حساسیت اضطرابی
اگر واقعا قصد خودکشی یا آسیب‌زدن به خود را نداریم، چرا تصورش می‌کنیم؟ یکی از مهم‌ترین دلایل آن حساسیت اضطرابی (ترس از ترس) است. افرادی که با علائم حساسیت اضطرابی دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند، تصور می‌کنند تپش قلب سریع علامت حمله قلبی است یا پانیک اتک موجب غش یا مرگ می‌شود. این افراد ندای باطل را بیشتر و پررنگ‌تر از بقیه احساس می‌کنند، چون یادگرفته‌اند سیگنال‌هایی را که برایشان قابل‌درک نیستند خطرناک تفسیر کنند.
ندای باطل چه زمانی خطرناک است؟
ندای باطل به‌خودی‌خود خطرناک نیست، اما نباید موجب عادت به افکار خودکشی شود. اگر به این افکار دامن می‌زنید، مرتب به آنها فکر می‌کنید یا سابقه فکرکردن به خودکشی را دارید و اکنون ندای باطل را تجربه می‌کنید، حتما با متخصص صحبت کنید. نشانه‌های افسردگی و اضطراب از قبیل نگرانی همیشگی، ناامیدی، عدم تمرکز، تغییر خلق‌و‌خو، بی‌خوابی، عذاب وجدان یا تنهایی مداوم نیز نگران‌کننده‌اند.
اگر این علائم به‌مرور شدیدتر شد و کیفیت زندگی‌تان را تحت‌تأثیر قرار داد، هرچه سریع‌تر از متخصصی مجرب کمک بخواهید.
حرف آخر
چنانچه هرازگاهی افکاری شبیه ندای باطل از ذهنتان می‌گذرد، جای نگرانی نیست. خیلی‌ها مثل شما این پدیده عجیب‌غریب را تجربه می‌کنند و دلیلش را نمی‌دانند. اما اگر این اشتیاق به خطر با فکر خودکشی همراه باشد، همیشگی باشد و موجب آزارتان شود، بهتر است هرچه سریع‌تر با متخصص سلامت روان صحبت کنید.
شما هم این پدیده عجیب را تجربه کرده‌اید؟ بیشتر در کدام موقعیت‌ها چنین خیالاتی به ذهنتان خطور می‌کند؟ مشتاق شنیدن نظرات‌تان هستیم.
در افسردگی غم به لایه‌های عمیق زندگی نفوذ کرده و اختلالاتی در احساسات و رفتار شما به‌وجود می‌آورد. اگر احساس افسردگی دارید، حتما با کمک یک روانشناس متخصص مشکل را ریشه‌یابی کنید و برای حل آن راهکار بگیرید.برای ارتباط با مشاور متخصص افسردگی روی دکمه زیر کلیک کنید.
