آمفیزم نوعی بیماری است که به ۲ نوع ریوی و زیر جلدی تقسیم می‌شود. هرکدام از این بیماری‌ها علت، علائم و روش‌های تشخیص و درمان متفاوتی دارند. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره انواع آمفیزم تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
آمفیزم چیست؟
۱. آمفیزم ریه
آمفیزم ریه نوعی بیماری ریوی است که به‌علت آسیب‌دیدن دیواره‌های آلوئول ریه ایجاد می‌شود. آلوئول‌ها کیسه‌های هوایی کوچک با دیواره‌های نازک و شکننده‌اند که به‌صورت خوشه‌هایی در انتهای لوله‌های هوایی درون ریه قرار دارند. ریه طبیعی حدود ۳۰۰میلیون آلوئول دارد. در زمان دم، هوا از طریق لوله‌های هوایی وارد آلوئول‌ها می‌شود و به‌محض ورود هوا، آلوئول بزرگ می‌شود، اکسیژن را جدا و به جریان خون منتقل می‌کند. در زمان بازدم، آلوئول جمع می‌شود و دیاکسیدکربن را از بدن خارج می‌کند.
تصور کنید ریه شما شبیه پلاستیک بسته‌بندی حباب‌دار است. آلوئول‌ها شبیه هرکدام از حباب‌های این پلاستیک‌اند. در حالت آمفیزم، آلوئول ناگهان می‌ترکد. بنابراین به‌جای یک پلاستیک با حباب‌های کوچک، یک پاکت پر از هوا خواهید داشت. این آسیب موجب می‌شود که سطح کلی ریه شما کوچک شود و به‌سختی هوای تازه را به داخل و بیرون ریه منتقل کنید. به همین دلیل موجب مشکل تنفسی و تنگی نفس می‌شود. پیشرفت بیماری موجب به‌دام‌افتادن هوا درون ریه می‌شود. اگر هوای زیادی درون ریه به دام بیفتد، قفسه سینه شما ظاهری پر و بشکه‌ای‌شکل پیدا می‌کند و اکسیژن کمتری وارد جریان خون می‌شود.
تفاوت آمفیزم ریه و انسداد مزمن ریه
انسداد مزمن ریه (COPD) واژه‌ای است که طیف وسیعی از بیماری‌های پیش‌رونده ریه از جمله آمفیزم و برونشیت مزمن را شامل می‌شود. همچنین گاهی افراد مبتلا به انسداد مزمن ریه به بیماری آسم مبتلا هستند.
تفاوت آمفیزم ریه و برونشیت مزمن
آمفیزم و برونشیت مزمن دو نوع انسداد مزمن ریه هستند. بسیاری از افراد هم‌زمان، هر دو بیماری را دارند. آمفیزم نوعی بیماری ریه است که به آلوئول‌های ریه آسیب می‌زند و علامت اولیه آن تنگی نفس است. برونشیت مزمن نوعی بیماری ریه است که مژک‌های مسیر هوایی را تخریب می‌کند. این مژک‌ها میکروب‌ها و عوامل خارجی را از مسیر هوایی خارج می‌کنند. علامت اولیه برونشیت مزمن سرفه مرطوبی است که مخاط بی‌رنگ (زرد، سبز یا زردخاکستری) غلیظ خارج می‌کند.
۲. آمفیزم زیر جلدی
آمفیزم زیر جلدی یا زیرپوستی نوعی بیماری نادر است که در آن هوا زیر پوست، به‌خصوص درونی‌ترین لایه پوست به‌نام لایه زیرجلدی، به دام می‌افتد. این بیماری معمولا خود‌به‌خود از بین می‌رود، بااین‌حال گاهی موجب آسیب و بیماری جدی می‌شود و به مداخلات پزشکی نیاز دارد.
آمفیزم زیر جلدی اسامی دیگری هم دارد، از جمله:
- کریپتوس (صدای مفصل)؛
- کریپتوس زیرجلدی؛
- هوای زیرجلدی؛
- آمفیزم بافتی.
علت آمفیزم
۱. علت آمفیزم ریه
آمفیزم ریه معمولا بعد از سال‌ها سیگار کشیدن اتفاق می‌افتد. دود سیگار بافت ریه را تخریب می‌کند، ممکن است مسیر هوایی را تحریک کند و موجب التهاب و آسیب مژک‌های ریه شود. مژک‌های تحریک‌شده و آسیب‌دیده موجب ورم مسیر هوایی می‌شوند، مخاط تولید می‌کنند و پاکسازی مسیر هوایی با مشکل مواجه می‌شود. تمام این عوامل ممکن است موجب تنگی‌نفس شوند. بااین‌حال آمفیزم می‌تواند دلایل دیگری هم داشته باشد، از جمله:
- مصرف ماری جوآنا؛
- استفاده از سیگار الکترونیک؛
- گرد و غبار؛
- عوامل شیمیایی؛
- آلودگی هوا در منزل و محل کار؛
- عوامل ژنتیکی مثل کمبود آلفا-۱ آنتی‌تریپسین؛
- آسم؛
- عفونت‌های تنفسی.
۲. علت آمفیزم زیر جلدی
آمفیزم زیر جلدی علل مختلفی دارد، از جمله:
- جراحت هر بخشی از بدن به‌خصوص قفسه سینه، سینوس‌ها و استخوان‌های صورت؛
- پنوموتوراکس؛
- عفونت با باکتری‌های نکروز‌کننده که بافت پوست را می‌کشند و احتمال فساد یا قانقاریا را افزایش می‌دهند؛
- آسیب ناشی از جراحی؛
- جراحی لاپاراسکوپی؛
- باروتروما (آسیب ناشی از تغییر ارتفاع)؛
- آسیب تصادفی به نای طی انکوباسیون؛
- مشکلات ونتیلاتور؛
- آسیب مری؛
- سوراخ‌شدن مری یا روده؛
- تهویه کیسه‌ای طی احیای قلبی‌ریوی.
مراحل آمفیزم ریه
آمفیزم یکی از دلایل انسداد مزمن ریوی است، اما همه افراد مبتلا به آمفیزم دچار انسداد مزمن ریه نیستند. بااین‌حال، پزشکان از مراحل انسداد مزمن ریه برای توصیف راحت‌تر آمفیزم ریوی استفاده می‌کنند، از جمله:
- مرحله ۱: خفیف‌ترین نوع آمفیزم است. ریه‌ها حداقل ۸۰درصدِ ریه سالم فردی با سن و قد و جنس مشابه کار می‌کنند.
- مرحله ۲: آمفیزم متوسط است. ریه‌ها ۵۰ تا ۷۹درصد ریه سالم فردی با سن و قد و جنس مشابه کار می‌کنند.
- مرحله ۳: آمفیزم شدید است. ریه‌ها ۳۰ تا ۴۹درصد ریه سالم فردی با سن و قد و جنس مشابه کار می‌کنند.
- مرحله ۴: آمفیزم خیلی شدید است. ریه‌ها کمتر از ۳۰درصد ریه سالم فردی با سن و قد و جنس مشابه کار می‌کنند.
چه افرادی در معرض ابتلا به آمفیزم ریه هستند؟
آمفیزم معمولا مردان ۵۰ تا ۷۰ساله را درگیر می‌کند. بااین‌حال ممکن است زنان را هم درگیر کند و در افرادی با ۴۰ سال سن هم تشخیص داده شده است. بیشتر از ۳میلیون نفر در آمریکا مبتلا به آمفیزم هستند.
طول عمر افراد مبتلا به آمفیزم ریه
طول عمر افراد مبتلا به آمفیزم با توجه به سن و مرحله بیماری متفاوت است. عواملی مثل کشیدن سیگار در گذشته، سیگاری‌بودن در حال حاضر یا سیگاری‌نبودن ممکن است بر طول عمر فرد اثر بگذارند. در پژوهشی ارتباط بین مرحله بیماری، سیگاری‌بودن و کاهش عمر در افراد مبتلا به آمفیزم بررسی شد که نتایج آن را در جدول زیر مشاهده می‌کنید:
| مرحله بیماری | کاهش عمر افراد سیگاری | کاهش عمر افرادی که در گذشته سیگاری بوده‌اند | کاهش عمر افرادی که هرگز سیگاری نبوده‌اند |
| ۱ | ۳ سال و ۸ ماه | – | – |
| ۲ | ۵ سال و ۷ ماه | ۴ سال و ۹ ماه | ۷ ماه |
| ۳ | ۹ سال و ۳ ماه | ۴ سال و ۹ ماه | ۱ سال و ۳ ماه |
| ۴ | ۹ سال و ۳ ماه | ۹ سال و ۱ ماه | ۱ سال و ۳ ماه |
علائم آمفیزم
۱. علائم آمفیزم ریه
بیشتر افراد تا زمانی که بیماری حداقل ۵۰درصد از بافت ریه را تحریک نکند، متوجه بیماری نمی‌شوند. سپس علائم اولیه مثل تنگی‌نفس تدریجی و خستگی ظاهر می‌شوند. آمفیزم علائم دیگری هم دارد، از جمله:
- سرفه‌های طولانی‌مدت؛
- خِس‌خِس سینه؛
- تنگی نفس به‌خصوص هنگام ورزش‌های سبک مثل بالارفتن‌از پله؛
- احساس مداوم دریافت‌نکردن هوای کافی؛
- گرفتگی قفسه سینه؛
- افزایش تولید مخاط؛
- مخاط با رنگ غیرطبیعی (زرد یا سبز)؛
- خستگی پیش‌رونده؛
- مشکلات قلبی؛
- مشکلات خواب؛
- اضطراب؛
- افسردگی؛
- سیانوز (کبودی انگشتان و لب ها به‌علت کمبود اکسیژن)؛
- کاهش وزن.
۲. علائم آمفیزم زیر جلدی
آمفیزم زیر جلدی ممکن است طیفی از علائم خفیف تا شدید داشته باشد. همچنین ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد. موارد خیلی شدید ممکن است موجب ناراحتی واضح یا عوارض جانبی جدی شوند. علائم با توجه به علت زمینه‌ای و بخش درگیر بدن متفاوت‌اند. بااین‌حال بیشتر افراد مبتلا به آمفیزم زیر جلدی علائم مشابهی دارند، از جمله:
- ادم (ورم) ناحیه درگیر؛
- کریپتوس؛
- صدای ترک‌خوردن هنگام معاینه پوست با لمس.
آمفیزم زیر جلدی می‌تواند علائم دیگری هم داشته باشد، از جمله:
عوارض آمفیزم
۱. عوارض آمفیزم ریه
آمفیزم می‌تواند موجب دشواری ورزش و کاهش حجم عضله شود. ترکیب کاهش فعالیت جسمی و استرس مزمن تنفسی ممکن است موجب کاهش حجم عضله به‌خصوص عضلات مرکزی شود. همچنین احتمال ابتلا به سرطان ریه در افراد مبتلا به آمفیزم ریه افزایش می‌یابد. سرطان ریه را می‌توان در مراحل اولیه این بیماری نیز تشخیص داده شود.
۲. عوارض آمفیزم زیر جلدی
موارد شدید آمفیزم زیر جلدی ممکن است عوارض جدی داشته باشد هرچند این اتفاق نادر است. این عوارض عبارت‌اند از:
- مشکلات مربوط به مسیر هوایی یا قلب؛
- کلپس ریه؛
- فشار نای؛
- سندرم کامپارتمنت (ورم عضلات و سایر بافت‌های بدن)؛
- جریان خون ضعیف به مغز؛
- نارسایی ضربان‌ساز قلب.
زمانی که آمفیزم زیر جلدی با عفونت ایجاد شود، می‌تواند عوارض دیگری هم داشته باشد از جمله:
تشخیص آمفیزم
۱. تشخیص آمفیزم ریه
پزشک نمی‌تواند صرفا از روی علائم آمفیزم ریه را تشخیص دهد. پزشک معاینات بالینی را انجام می‌دهد و در این زمان به صدای ریه شما گوش می‌دهد. اگر پزشک صدای توخالی بشنود، یعنی هوا درون ریه شما به دام افتاده است. در این صورت، آزمایش‌های دیگری برای تأیید بیماری تجویز می‌شوند، از جمله:
- عکس‌برداری پرتوی ایکس از قفسه سینه: تصاویر تهیه‌شده از ریه فرد با ریه سالم مقایسه می‌شوند. این روش معمولا برای تشخیص مراحل اولیه آمفیزم مناسب نیست و مراحل متوسط و شدید آمفیزم با آن قابل‌تشخیص است.
- سی.تی اسکن: تصویر سه‌بعدی با جزئیات بیشتر از ریه تهیه می‌شود.
- تست عملکرد ریه: نحوه عمل ریه طی دم و بازدم بررسی می‌شود. در این روش از اسپیرومتری هم استفاده می‌شود. دستگاه اسپیرومتر جریان هوای درون ریه را اندازه‌گیری می‌کند. همچنین مقدار هوا درون ریه را تخمین می‌زند.
- گاز خون سرخرگی (ABG): مقدار اکسیژن و دیاکسیدکربن درون سرخرگ اندازه‌گیری می‌شود. اگر آمفیزم بدتر شود، شاید پزشک این روش را تجویز کند تا در صورت لزوم اکسیژن اضافی دریافت کنید.
- الکتروکاردیوگرام (EKG): عملکرد قلب بررسی می‌شود. برای تشخیص بیماری‌های قلبی به‌عنوان علت تنگی نفس تجویز می‌شود.
- آزمایش خون و آزمایش ژنتیک: این دو آزمایش برای بررسی کمبود آلفا-۱ آنتی‌تریپسین به‌عنوان عامل آمفیزم استفاده می‌شود.
۲. تشخیص آمفیزم زیر جلدی
پزشک می‌تواند از روی کریپتوس بیماری را تشخیص دهد، اما برای تأیید بیماری آزمایش‌های دیگری تجویز می‌کند، از جمله:
- پرتوی ایکس؛
- سی.تی اسکن؛
- لارنگوسکوپی و برونکوسکوپی؛
- سونوگرافی.
درمان آمفیزم
۱. درمان آمفیزم ریه
آمفیزم ریه درمان‌شدنی نیست و به‌مرور زمان بدتر می‌شود. درمان آمفیزم شامل کاهش علائم، افزایش عملکرد بخش باقی‌مانده ریه و بهبود کیفیت زندگی است. سایر مداخلات از پیشرفت بیماری جلوگیری می‌کند. انواع درمان با توجه به شدت آمفیزم متفاوت است، از جمله:
- ترک سیگار: اگر سیگار می‌کشید، بهترین راه کاهش سرعت بیماری آمفیزم ترک سیگار است. شما و پزشک باید بهترین و مؤثرترین راه ترک سیگار را پیدا کنید.
- گشادکننده‌های برونش: این داروها عضلات اطراف مسیر هوایی را آرام می‌کنند، درنتیجه هوای بیشتری وارد ریه و از آن خارج می‌شود. این داروها از داروهای خوراکی سریع‌تر و مؤثرترند. گشادکننده‌های برونش به درمان آسم و سایر بیماری‌های ریوی هم کمک می‌کنند.
- کورتیکواستروئیدهای استنشاقی: این داروها ورم مسیر هوایی را کاهش می‌دهند و تولید مخاط را کم می‌کنند. برای جلوگیری از علائم آمفیزم، باید روزانه از کورتیکواستروئیدهای استنشاقی استفاده کنید.
- کورتیکواستروئیدهای خوراکی: اگر آمفیزم شعل‌ور دارید، معمولا کورتیکواستروئیدهای خوراکی برای دوره‌های کوتاه تجویز می‌شوند.
- آنتی‌بیوتیک‌ها: آنتی‌بیوتیک‌ها به درمان عفونت‌های باکتریایی مثل ذات‌الریه، برونشیت و سایر عفونت‌های ریه کمک می‌کنند.
- اکسیژن‌درمانی: اگر ریه شما اکسیژن کافی برای ورود به جریان خون نداشته باشد، به اکسیژن‌درمانی نیاز دارید. در این روش یک دستگاه اکسیژن را از طریق بینی یا ماسک به شما می‌رساند.
- جراحی کاهش حجم ریه (LVRS): در این جراحی، بخشی از بافت بیمار ریه برداشته می‌شود و بخش‌های باقی‌مانده به هم متصل می‌شوند. برداشتن بخش آسیب‌دیده فشار را از عضلات تنفسی برمی‌دارد و به بهبود توانایی ریه برای کشش کمک می‌کند. نتیجه جراحی معمولا امیدوارکننده است. بااین‌حال همه افراد مبتلا به آمفیزم کاندید این روش نیستند.
- کاهش حجم ریه به روش برونکوسکوپی: در این روش، یک دریچه یک‌طرفه در مسیر هوایی قرار می‌گیرد. دریچه اجاره می‌دهد که هوا از یک بخش ریه خارج شود و به آن برنگردد. این روش مقدار هوای به‌دام‌افتاده درون ریه را کاهش می‌دهد و به تنفس راحت‌تر کمک می‌کند. همه افراد مبتلا به آمفیزم کاندید این روش نیستند.
- پیوند ریه: اگر آمفیزم شدید دارید و ریه شما به سایر درمان‌ها پاسخ نمی‌دهد، پزشک با پیوند ریه، ریه آسیب‌دیده را با ریه سالم جایگزین می‌کند.
درمان آمفیزم ریه در هر مرحله
- آمفیزم خفیف: گشادکننده‌های برونش با فعالیت کوتاه‌مدت و واکسن سالانه آنفولانزا؛
- آمفیزم متوسط: گشادکننده‌های برونش با فعالیت بلند‌مدت و توانبخشی ریه؛
- آمفیزم شدید: مصرف کورتیکواستروئیدهای استنشاقی تا تشدید درمان؛
- آمفیزم خیلی شدید: اکسیژن‌درمانی در صورت نیاز و جراحی ریه.
۲. درمان آمفیزم زیر جلدی
اگر علت زمینه‌ای درمان شود، معمولا آمفیزم زیر جلدی طی ۱۰ روز بدون عوارض جانبی برطرف می‌شود. در این مدت، پاکت‌های هوایی به‌تدریج به درون بدن جذب می‌شوند. در موارد خفیف آمفیزم زیر جلدی، ممکن است احساس ناراحتی نکنید. بااین‌حال باید علائم و ناراحتی را با روش‌های مختلف درمان کنید، از جمله:
- اکسیژن؛
- پرس شکم؛
- داروهای مسکن.
درمان آمفیزم زیر جلدی شامل موارد مختلفی است، از جمله:
- تجویز اکسیژن با غلظت بالا که به جذب بسیار سریع هوای زیر جلدی کمک می‌کند؛
- واردکردن لوله قفسه سینه برای برداشتن هوا؛
- ایجاد برش در زیر استخوان ترقوه؛
- استفاده از سوزن و کاتتر در بخش‌های دیگر بدن برای ازبین‌بردن هوای اضافی.
پیشگیری از آمفیزم ریه
ترک سیگار بهترین راه کاهش احتمال پیشرفت آمفیزم ریه است. ترک سیگار سخت است و ممکن است به تلاش زیادی نیاز داشته باشد. اگر تصمیم به ترک سیگار دارید، از پزشک کمک بگیرید. همچنین چند نکته را رعایت کنید، از جمله:
- از دود دست‌دوم سیگار، هوای آلوده، دودهای شیمیایی، گردو غبار، گرده گل‌ها و شوره حیوانات خانگی دوری کنید.
- آزمایش رادون (گازی بدون رنگ و بو) را در خانه انجام دهید.
- اگر با مواد شیمیایی کار می‌کنید یا در محیطی با آلودگی زیاد هستید، ماسک بزنید.
زندگی با آمفیزم
۱. زندگی با آمفیزم ریه
درمانی برای آمفیزم وجود ندارد. حتی اگر سیگار را ترک کنید، ریه شما نمی‌تواند بخش آسیب‌دیده را ترمیم کند. اما می‌توانید با درمان روند بیماری را آهسته کنید و کیفیت زندگی را بهبود دهید. به همین دلیل انتظار شما با توجه به شدت آمفیزم متفاوت است. اگر آمفیزم خفیف دارید، حال شما بهتر است اما همین آمفیزم خفیف می‌تواند بر توانایی شما، به‌خصوص در سن ۶۵سالگی، اثر بگذارد و با فعالیت‌هایی مثل پیاده‌روی، بالا‌رفتن از پله یا لباس‌پوشیدن علائم ظاهر می‌شوند. اگر آمفیزم شدید دارید، نفس‌کشیدن خیلی دشوار است و ممکن است به دارو نیاز داشته باشید.
همچنین با رعایت چند نکته باید از ابتلا به عفونت‌های ریه جلوگیری کنید، از جمله:
- دست‌هایتان را بشویید؛
- هر روز دندان‌هایتان را تمیز کنید و از نخ دندان و دهان‌شویه استفاده کنید؛
- فضای تنفسی را پاک نگه دارید؛
- خانه را تمیز نگه دارید و مرتب گردوغبار را بگیرید؛
- واکسن‌هایی مثل آنفولانزا و کووید ۱۹ و ذات‌الریه را منظم دریافت کنید؛
- از پزشک برنامه ورزشی بگیرید و انجام دهید؛
- از محرک‌هایی مثل سیگار، دود ماشین، عطرهای تند، محصولات شوینده، رنگ، گردوغبار، گرده گیاهان و شوره حیوانات خانگی دوری کنید.
ارتباط آمفیزم ریه و کووید ۱۹
هر چند این اتفاق بسیار نادر است، مواردی از آمفیزم ریه بعد از ابتلا به کووید ۱۹ گزارش شده است.
۲. زندگی با آمفیزم زیر جلدی
گاهی ورم صورت و نکروز بافت می‌تواند ظاهر فرد را تغییر دهد و زندگی او را با مشکل مواجه کند. به یاد داشته باشید که این تغییر ظاهر ممکن است با گذشت زمان کاملا بهبود یابد و برطرف شود. با توجه به علت زمینه‌ای آمفیزم زیر جلدی، ممکن است چالش‌های دیگری داشته باشید که شاید آزاردهنده باشند. برای رفع این مشکلات با پزشک، خانواده و دوستانتان صحبت کنید.
شما بگویید
شما چقدر با آمفیزم آشنایی دارید؟ آیا تا‌به‌حال با هیچ‌کدام از انواع آمفیزم مواجه شده‌اید؟ در صورت تمایل، می‌توانید تجربه و نظرتان را در قسمت ارسال دیدگاه برایمان بنویسید و این مطلب را از طریق شبکه‌های اجتماعی با دوستانتان به اشتراک بگذارید.
