نکروز اصطلاح پزشکی برای مرگ بافت‌های بدن است و زمانی اتفاق می‌افتد که بافت به‌خاطر آسیب، عفونت یا قرارگرفتن در معرض مواد شیمیایی خون کافی دریافت نمی‌کند. بسیاری از نواحی بدن ممکن است دچار نکروز شوند از جمله استخوان‌ها، پوست و اندام‌ها. در این مقاله هرآنچه را لازم است درباره نکروز بدانید، خواهید خواند. با ما همراه باشید.
انواع نکروز
نکروز انواع مختلفی دارد، چون ممکن است در بسیاری از نواحی بدن از جمله استخوان، پوست، اندام‌ها و سایر بافت‌ها ایجاد شود. هر نوع نکروز ویژگی‌های متمایزی دارد. نوع نکروزی که ایجاد می‌شود، به بافت درگیر و علت ایجاد آن بستگی دارد.
۱. نکروز آواسکولار
نکروز آواسکولار نام‌های زیادی دارد؛ استئونکروز، نکروز آسپتیک و نکروز استخوان نام‌های دیگر نکروز آواسکولار هستند. زمانی نکروز آواسکولار ایجاد می‌شود که جریان خون به بافت استخوانی مسدود می‌شود. فقدان جریان خون در استخوان‌ها باعث ازکارافتادن و در نهایت مرگ بافت می‌شود. نکروز هیپ شایع‌ترین نوع نکروز آواسکولار است.
۲. نکروز چربی
نکروز چربی در قسمت‌هایی از بدن ایجاد می‌شود که بافت چربی زیادی دارند، مانند بافت‌های سینه و پانکراس. معمولا مواردی مانند آسیب، جراحی یا پرتودرمانی باعث آسیب به بافت می‌شوند و نکروز چربی ایجاد می‌شود.
وقتی نکروز چربی رخ می‌دهد، سلول‌های آسیب‌دیده آنزیم‌هایی تولید می‌کنند که باعث می‌شوند آنها به مایع تبدیل شوند. سلول‌های مایع با کلسیم ترکیب می‌شوند و رسوبات گچی و سفیدرنگی روی سلول‌ها ایجاد می‌کنند. اگر بپرسید شایع‌ترین علت نکروز چربی چیست، پاسخ پانکراتیت حاد است.
۳. نکروز انعقادی
هنگام بروز نکروز انعقادی، سلول‌های مرده تا چند روز پس از مرگ سفت می‌مانند و طبیعی به نظر می‌رسند. کمبود جریان خون یا اکسیژن به هر قسمت از بدن به‌جز مغز، ممکن است باعث نکروز انعقادی شود.
۴. نکروز میعانی
این نوع نکروز معمولا در مغز، ریه‌ها یا بافت‌های اطراف محل عفونت ایجاد می‌شود. به‌سبب نکروز میعانی، سلول‌های مرده چند ساعت پس از مرگ کاملا یا تا حدی حل می‌شوند و به مایع غلیظ و چسبناکی تبدیل می‌شوند. در این شرایط گاهی به‌علت تشکیل چرک، سلول‌ها به رنگ زرد درمی‌آیند. عفونت باکتریایی، ویروسی، عفونت قارچی یا انگلی باعث ایجاد نکروز میعانی می‌شود.
۵. نکروز کازئوس
نکروز کازئوس معمولا به‌سبب عفونت باکتریایی یا قارچی ایجاد می‌شود. شایع‌ترین علت نکروز کازئوس بیماری سل است. نکروز کازئوس باعث می‌شود سلول‌های مرده سفید و نرم به نظر برسند. سلول‌ها در این حالت شبیه پنیر توصیف شده‌اند، کلمه کازئوس (caseous) هم به‌معنای «پنیرمانند» است.
۶. نکروز فیبرینوئید
نکروز فیبرینوئید داخل رگ‌های خونی رخ می‌دهد. این نوع نکروز زمانی رخ می‌دهد که نوعی بیماری یا عفونت خودایمنی به رگ‌های خونی آسیب بزند. در محل بروز نکروز فیبرینوئید، سلول‌های مرده صورتی و بدون ساختار به نظر می‌رسند. دلیل این اتفاق نشت پروتئین‌های پلاسما (فیبرین) از دیواره رگ‌های خونی است.
بافت درگیر نکروز فیبرینوئید معمولا با چشم غیرمسلح قابل‌مشاهده نیست و هنگامی که زیر میکروسکوپ مشاهده شود، التهاب و تجمع ماده‌ای به‌نام فیبرینوئید در دیواره رگ‌های خونی دیده می‌شود.
۷. نکروز گانگرن
در این نوع نکروز که به سیاه‌مردگی هم معروف است، پوست سیاه می‌شود. فقدان جریان خون در پاها می‌تواند باعث این اتفاق شود. این نوع بافت‌‌مردگی گاهی اوقات در بازوها و انگشتان هم دیده می‌شود.
۸. استئونکروز فک
استئونکروز فک (ONJ) نوعی نکروز آواسکولار است که نوعی اختلال دهانی محسوب می‌شود و هنگام مرگ سلول‌های استخوان فک رخ می‌دهد. ممکن است استئونکروز فک باعث درد شدید دهان و فک شود. خارج‌شدن چرک از دهان و فک یکی از عوارض این نوع نکروز است.
۹. نکروز لوله‌ای حاد
نکروز لوله‌ای حاد (ATN) نوعی اختلال کلیوی است. وقتی سلول‌های لوله‌های کلیه آسیب ببینند، ممکن است منجر به نارسایی حاد کلیه شود. لوله‌ها مجاری باریکی در کلیه‌ها هستند که به فیلترکردن خون هنگام عبور از کلیه‌ها کمک می‌کنند.
۱۰. نکروز پرتویی
نکروز پرتویی یا تشعشعی عارضه جانبی نادری است که بر اثر قرارگرفتن مغز، سر یا گردن در معرض مقدار بیش از حد تشعشعات ایجاد می‌شود. این عارضه ممکن است منجر به مرگ دائمی بافت مغز شود.
۱۱. نکروز پاپیلاری کلیه
نکروز پاپیلاری کلیه (نکروز پاپی) نوعی اختلال کلیوی است و زمانی رخ می‌دهد که پاپیلای کلیوی می‌میرد. پاپیلای کلیوی منافذ لوله‌ها (مجاری) هستند که وارد کلیه‌ها شده و ادرار را به مثانه منتقل می‌کنند.
۱۲. نکروز پوست
نکروز پوست در شرایطی رخ می‌دهد که جریان خون به بافت‌های بدن یا اندام‌های داخلی مسدود شود. گاهی هم ممکن است دلیل این نوع نکروز عفونت باکتریایی باشد. نکروز پوست بیشتر اوقات دست‌ها، پاها و انگشتان دست و پا را درگیر می‌کند.
۱۳. نکروز پالپ
نکروز دندان یا پالپ زمانی اتفاق می‌افتد که گوشت نرم (پالپ) داخل دندان از بین برود. داخل هریک از دندان‌ها محفظه‌ای است که تکه‌های کوچک گوشت را در خود جای می‌دهد. در داخل هر محفظه عروق خونی و اعصاب وجود دارند. اگر دندانی آسیب ببیند یا بپوسد، ممکن است پالپ عفونی شود و از بین برود.
علل نکروز
۱. آسیب‌ها
ممکن است جراحت به رگ‌های خونی آسیب بزند و جریان خون را به استخوان‌ها و بافت اطراف قطع کند. هر حادثه‌ای، از تصادف رانندگی گرفته تا افتادن از نردبان، ممکن است منجر به آسیب دردناک و سپس ایجاد نکروز شود.
هیپوترمی یا سرمازدگی که سبب آسیب شدید به بافت‌ها می‌شود، یکی از علل شایع نکروز است. اگر سرمازدگی به‌سرعت درمان نشود، ناحیه سرمازده سیاه می‌شود و می‌میرد (نکروز گانگرن). این بافت‌ها التیام‌پذیر نیستند و معمولا باید با جراحی برداشته شوند.
آسیب‌های دیگری که ممکن است منجر به نکروز شود، عبارت‌اند از:
- سوختگی الکتریکی؛
- شکستگی استخوان؛
- آسیب شدید مغز؛
- سوختگی شیمیایی؛
- قرارگیری در معرض تشعشعات.
۲. انفارکتوس
انفارکتوس به‌معنی مرگ بافت است و زمانی رخ می‌دهد که خون کافی به ناحیه آسیب‌دیده نرسد. نکروز ناشی از انفارکتوس معمولا نتیجه لخته‌شدن خون است، مانند ترومبوز ورید عمقی (DVT) که در رگ خونی شکل می‌گیرد و جریان خون به ناحیه پیرامون را مسدود می‌کند. اگر خون دوباره به‌سرعت به جریان نیفتد، بافت می‌میرد.
۳. عفونت
طیف گسترده‌ای از عفونت‌های باکتریایی، ویروسی، قارچی و انگلی ممکن است باعث نکروز شوند. حتی یک بریدگی یا خراش جزئی که عفونی شود هم ممکن است منجر به نکروز شود.
برخی از انواع عفونت‌ها بیشتر از بقیه باعث نکروز می‌شوند. مثلا نوعی باکتری به‌نام استرپتوکوک گروه A شایع‌ترین عفونت عامل نکروز است. این عفونت معمولا در اندام‌ها، به‌ویژه دست‌ها و پاها و اندام تناسلی، دیده می‌شود.
سایر ویروس‌هایی که می‌توانند باعث نکروز شوند، عبارت‌اند از:
- ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV)؛
- ویروس هرپس سیمپلکس نوع ۱ (HSV-1)؛
- ویروس نیل غربی؛
- ویروس واکسینیا (مربوط به آبله).
۴. بیماری‌ها
برخی بیماری‌های خودایمنی عامل نکروزند که شایع‌ترین آنها لوپوس اریتماتوز سیستمیک (SLE) است. افرادی که این بیماری را با کورتیکواستروئیدها درمان می‌کنند بیشتر در معرض خطرند، زیرا استفاده طولانی‌مدت از کورتیکواستروئیدها باعث ضعیف‌شدن استخوان‌ها می‌شود.
تعداد دیگری از بیماری‌ها که ممکن است با آسیب‌رساندن به رگ‌های خونی و مسدودکردن جریان خون به استخوان‌ها و بافت‌ها باعث نکروز شوند، عبارت‌اند از:
- اعتیاد به الکل؛
- بیماری سلول داسی‌شکل؛
- بیماری ناشی از کاهش ناگهانی فشار یا رفع فشار (که به آن بیماری غواصان نیز گفته می‌شود)؛
- نارسایی مزمن کلیه؛
- سندروم کوشینگ؛
- بیماری گوچر.
۵. سموم
عوامل شیمیایی مانند سم، زهر و برخی داروها محرک نکروزند. مثلا قرارگرفتن در معرض آرسنیک، فلزی که در مرگ‌موش و آب‌های زیرزمینی آلوده یافت می‌شود، می‌تواند باعث نکروز در کلیه‌ها شود.
نیش برخی از موجودات مانند عنکبوت و مار و عقرب هم می‌تواند باعث نکروز شود، مگر اینکه به‌سرعت درمان شود.
عوامل زمینه‌ساز نکروز
- با افزایش سن، آسیب‌پذیری در برابر مشکلاتی مانند آسیب‌ها و بیماری‌های عروقی که می‌توانند باعث نکروز شوند، افزایش می‌یابد.
- سوءمصرف الکل نیز فرد را در معرض خطر نکروز قرار می‌دهد. مصرف مقادیر زیاد الکل در طول زمان می‌تواند سلول‌های کبدی را از بین ببرد و باعث نکروز در کبد شود.
- زخم باز مانند آبسه یا برش جراحی، خطر عفونت و در نتیجه نکروز را افزایش می‌دهد. مثلا گاهی جراحی بینی باعث آسیب به پوست بینی و سپس نکروز بینی می‌شود.
- استفاده طولانی‌مدت از کورتیکواستروئیدهایی مانند پردنیزولون خطر نکروز و مرگ بافت را افزایش می‌دهد.
برخی از بیماری‌هایی که خطر نکروز را افزایش می‌دهند، عبارت‌اند از:
- دیابت ملیتوس (mellitus)؛
- بیماری عروقی؛
- نارسایی مزمن کلیه؛
- اچ‌آی‌وی.
علائم نکروز
علائم نکروز بسته به اینکه بافت درگیر کجای بدن باشد، متفاوت است. مثلا علائم نکروز کلیه عبارت‌اند از:
- درد کمر یا پهلو؛
- ادرار تیره و خونی یا کدر؛
- تکرر ادرار یا ادرار دردناک؛
- ادرارکردن به مقدار زیاد.
وقتی نکروز ناشی از زخم باشد، شاید چنین علائمی بروز کنند:
- درد شدیدتر از حد انتظار؛
- تب و لرز؛
- تپش قلب سریع (بیش از ۱۰۰ تپش در دقیقه)؛
- بی‌حالی؛
- گسترش قرمزی زخم؛
- درد و سوزش در نزدیکی زخم؛
- تاول‌های پوستی؛
- صدادادن مفاصل (کریپتوس)؛
- بیرون‌‌آمدن مایع مایل به خاکستری و بدبو از زخم؛
- تعریق بیش از حد.
علائم نکروز بعد از تزریق فیلر
فیلرهای پوستی، به‌ویژه تزریق هیالورونیک اسید، روش‌های زیبایی کم‌تهاجم هستند. معمولا فیلر عوارض خاصی ندارد، بااین‌حال گاهی ممکن است باعث ایجاد نکروز لب شود. علائم نکروز پس از تزریق فیلر ممکن است بلافاصله یا چند ساعت پس از انجام آن رخ دهد. این علائم عبارت‌اند از:
- درد و احساس ناخوشایند بیشتر از حد؛
- سفیدشدن پوست؛
- قرمزشدن پوست؛
- تغییر رنگ پوست به بنفش یا آبی.
درمان نکروز
انسداد کامل جریان خون معمولا آن‌قدر دردناک است که باعث می‌شود فرد فوری به دنبال کمک پزشکی باشد. در بسیاری از موارد، درمان بافت نکروز با شناسایی و رسیدگی به علت مرگ سلولی آغاز می‌شود. بازگرداندن جریان خون به نواحی آسیب‌دیده مهم‌ترین اولویت برای جلوگیری از آسیب بیشتر است. هنگامی که جریان خون بازیابی شد، ممکن است برای برداشتن بافت مرده نیاز به جراحی باشد.
درمان دارویی نکروز پوست شامل مصرف آنتی‌بیوتیک‌هایی است که پزشک تجویز می‌کند.
فرق نکروز و آپوپتوز چیست؟
نکروز و آپوپتوز هر دو حالت‌های مرگ سلولی هستند. آپوپتوز روشی طبیعی و سالم برای مرگ سلولی است، یعنی سلول‌ها طبیعی از بین می‌روند تا تعادل سلولی را در بدن حفظ کنند. آپوپتوز برای عملکرد طبیعی بدن لازم است و به‌ندرت نیاز به درمان دارد. اما بر اثر نکروز، سلول‌ها به‌سبب عوامل داخلی یا خارجی می‌میرند. این عوامل ممکن است شامل بیماری‌ها، عفونت‌ها، جراحات یا شرایط دیگر باشند. این شرایط منجر به آسیب‌دیدن دیواره‌های سلولی می‌شود و سلول‌ها نمی‌توانند درست عمل کنند. نکروز نیاز به درمان دارد.
فاکتور نکروز تومور چیست؟
فاکتور نکروز تومور (TNF) یا فاکتور نکروز توموری آلفا، پروتئینی در بدن است که سیستم ایمنی از آن استفاده می‌کند. اگر گلبول‌های سفید عفونت را تشخیص دهند، فاکتور نکروز تومور ترشح می‌کنند تا به سلول‌های ایمنی دیگر هشدار دهد. برای کمک به مبارزه با عفونت التهاب آغاز می‌شود. علاوه بر این، فاکتور نکروز تومور ممکن است توانایی ایجاد نکروز در برخی از انواع سلول‌های تومور را داشته باشد.
سخن پایانی
در این مقاله گفتیم که نکروز چیست و چه علائم و عللی دارد. انواع مختلف نکروز از نظر شدت و نحوه درمان متفاوت‌اند. در حالی که برخی از موارد نکروز ممکن است خودبه‌خود بهبود یابند، لازم است در صورت بروز علائم به پزشک مراجعه کنید.
شما بگویید
تابه‌حال خودتان یا بستگانتان دچار نکروز شده‌اید؟ لطفا تجربیات ارزشمندتان را با ما و کاربران عزیزمان در میان بگذارید.
