شرکتی که آقای ابراهیمی در آن کار می‌کند؛ وارد کننده و فروشنده‌ی لباس از خارج از کشور است و او به تازگی متوجه شده است که تأمین کننده‌ی خارجی، بچه مدرسه‌ای‌ها را در کارخانه‌اش استخدام کرده است.
هنگامی که آقای ابراهیمی این مسئله را مطرح می‌کند، رئیس‌اش به او می‌گوید که نگران این موضوع نباشد. او می‌گوید که شرکت‌شان در یک بازار با حاشیه‌ی سود کم در حال رقابت است و باید هزینه‌های تأمین را به شکلی مؤثر کاهش دهد و تا زمانی که مشکلی پیش نیامده باید به این موضوع به صورت یک کسبوکار نگاه کند.
بسیاری از سازمانها مانند سازمان آقای ابراهیمی هستند، یعنی سود را به افراد و رشد را به اخلاق ترجیح می‌دهند.
با وجود این سازمان‌هایی وجود دارند که فهمیده‌اند می‌توانند علاوه بر پایبندی به ارزش‌های اخلاقی از راه صحیح کسب سود کنند. این ارزش‌ها می‌توانند شامل مسئولیت داشتن در برابر محیط زیست، جوامع و نیز کارمندان باشد.
با اخلاقی‌تر شدن سازمانها آنها می‌توانند وارد مراحل تازه‌ای شوند. در این مقاله توضیح می‌دهیم که این مراحل چه هستند. همچنین توضیح می‌دهیم که چگونه می‌توانید مرحلهای را که هم اکنون سازمان‌تان در آن قرار دارد، تشخیص دهید و برای رفتن به سطوح بالاتر چه کارهایی باید انجام دهید.
درباره‌ی مدل
آر. اریک رایدن‌باخ (R. Eric Reidenbach) و دونالد رابین (Donald Robin) مدلی مفهومی برای رشد اخلاقی شرکت ایجاد کردند و آن را در سال ۱۹۹۱ در «Journal of Business Ethics» منتشر کرده‌اند.
این مدل پنج مرحله را مشخص می‌کند که یک سازمان با طی کردن هر کدام، گامی به سمت اخلاقی‌تر شدن برمی‌دارد:
- مرحله‌ی ۱– سازمان غیراخلاقی
- مرحله‌ی ۲– سازمان قانونی
- مرحله‌ی ۳– سازمان پاسخ‌گو
- مرحله‌ی ۴– سازمان اخلاقی نوظهور
- مرحله‌ی ۵– سازمان اخلاقی
با توجه به اینکه رهبران در کنار سود چقدر به موضوعات اخلاقی توجه نشان می‌دهند، سازمانها در مراحل متفاوتی قرار می‌گیرند. در مرحله‌ی ۵ رهبران برای این دو دسته از عوامل ارزش یکسانی قائل هستند.
رایدن‌باخ و رابین متذکر می‌شوند که همه‌ی سازمانها با اخلاقی‌تر شدن لزوما همه‌ی این مراحل را به ترتیب طی نمی‌کنند و بعضی سازمانها ممکن است از روی بعضی مراحل پرش کنند. آنها همچنین اشاره کرده‌اند که سازمان‌هایی که واحد‌های کسبوکار مختلفی دارند، ممکن است هم‌زمان در مراحل مختلفی قرار داشته باشند. سرعت و وسعت تغییرات به مدیریت سازمان، صنعت و تاریخچه‌ی آن بستگی دارد. درواقع تحقیقات نشان داده است که برخی سازمانها هرگز از مراحل اولیه فراتر نمی‌روند.
برخی از نویسنده‌ها در حوزه‌ی مدیریت معتقدند که شرکت‌ها تا زمانی که مطابق با قانون عمل می‌کنند، فقط باید بر روی سود سهام‌داران‌اش تمرکز کنند. برخی دیگر معتقدند شرکت‌ها برای تبدیل جهان به جایی بهتر باید تلاش کنند.این مسئله به ما که افراد آگاهی هستیم بستگی دارد، که تصمیم بگیریم از چه شرکتی خرید و برای کدام یک کار کنیم.
پنج مرحله‌ی رشد اخلاقی سازمان
بیایید با دقت نگاهی به هر یک از این مراحل بیندازیم. این کار به شما کمک می‌کند که تشخیص دهید سازمان‌تان در چه مرحلهای قرار دارد و چه اتفاقی باید بیفتد تا به مرحله‌ی بالاتری منتقل شود.
مرحله‌ی ۱: سازمان غیراخلاقی
سازمان‌های غیراخلاقی به اینکه فعالیت‌هایشان چه تأثیری بر جهان دارد، توجه بسیار کمی دارند. رهبران این سازمانها ممکن است معتقد باشند که این رفتار غیراخلاقی «بهای کسب‌وکارشان است» و فقط زمانی که کارشان با مشکل روبه‌رو شود به مسائل اخلاقی توجه می‌کنند.
برای تشخیص اینکه سازمان شما در مرحله‌ی غیراخلاقی قرار دارد به این علائم توجه کنید:
- سود و توسعه بر افراد و اخلاق ارجحیت دارند.
- رهبران با قدرت و اقتدار دستور می‌دهند و کارمندان را فقط به خاطر فرمان‌برداری و حفظ وضع موجود ارتقا می‌دهند.
- رهبران به افراد مانند واحد‌های تولید نگاه می‌کنند. آنها توجه بسیار کمی به رفاه فیزیکی، روانی و عاطفی کارمندان‌شان دارند.
- سازمان برای کسب سود بیشتر ممکن است قوانین را زیر پا بگذارد.
کارهایی که برای عبور از مرحله‌ی ۱ باید انجام داد
ببینید چگونه می‌توانید اولویت بیشتری برای افراد قائل باشید. برای بهبود رفاه آنها با ساختن فرهنگ امنیت شروع کنید.
سپس راه‌های کوتاه‌تر را برای انجام فعالیت‌های اخلاقیِ بیشتر پیدا کنید. برای مثال فرض کنید سازمان شما می‌خواهد زباله‌ی کمتری تولید کند. شما می‌توانید سطل‌های بازیافت تهیه کنید، فنجان‌های قهوه‌‌خوری سرامیکی را با فنجان‌های پلاستیکی جایگزین کنید و بسته‌بندی غذا‌ها در سالن غذاخوری را کاهش دهید.
برای گرفتن ایده‌های بیشتر برای تبدیل سازمان‌تان به یک سازمان دوستدار محیط زیست مقالهی بازاریابی سبز را مطالعه کنید.
مرحله‌ی ۲: سازمان قانونی
سازمان‌هایی که در مرحله‌ی قانونی قرار دارند به قوانین و دستورالعمل‌هایی که به صنعت‌شان مربوط است پای‌بند هستند. علاوه بر این آنها بر روی نص قانون تمرکز می‌کنند و به روح آن توجهی ندارند.
این سازمانها ارزش‌های خاص شرکت خودشان یا حتی مأموریت یا بیانیه چشم انداز دارند. در کل آنها معمولا کم‌ترین کار لازم را فقط برای همراهی با قانون انجام می‌دهند.
اگر سازمان شما در مرحله‌ی قانونی باشد می‌توانید نشانه‌‌های زیر را در آن ببینید:
- مدیران در هنگام تصمیم گیری بیشتر نگران عواقب قانونی تصمیمات‌شان هستند تا عواقب اخلاقی.
- قوانین و دستورالعملهای راهنمای بسیار زیادی وجود دارد.
کارهایی که برای عبور از مرحله‌ی ۲ باید انجام داد
اگر سازمان شما در مرحله‌ی ۲ قرار دارد، برای شروع باید نشان بدهید که به دنبال گرفتن تصمیمات درست هستید. رهبران باید اطمینان بدهند که این تصمیمات شامل مسائل اخلاقی نیز می‌شود.
به سازمان‌های دیگری که در صنعت شما قرار دارند نگاه کنید، رقبای شما برای پایبندی به ضرورت‌های قانونی و توجه به مسائل اخلاقی و اجتماعی چه می‌کنند؟ شما چگونه می‌توانید این موارد را در سازمان‌تان تکرار کنید؟
سپس ساختار سازمانی خود را بررسی کنید. در سازمان‌های بروکراتیک معمولا زنجیره‌ی پیچیده‌ای از دستورات وجود دارد، در نتیجه آنها تشویق می‌شوند که به شدت به قوانین و دستورات متکی باشند. بررسی کنید که چگونه می‌توانید سلسله مراتبی بودن این ساختار را کاهش دهید. این کار افراد را تشویق می‌کند که وضع موجود را به پرسش بگیرند و درباره‌ی یک وضعیت متفاوت با ذهنی باز‌تر فکر کنند.
تغییر در سازمان‌های بزرگ نیازمند زمان بیشتری است و احتمالا به یک استراتژی دقیق مدیریت تحول نیاز خواهید داشت.
با توجه به ماهیت کسبوکار یا صنعت‌تان، ممکن است حفظ برخی جنبه‌های فرهنگی که پای‌بند به قوانین است، کار درستی باشد، مخصوصا زمانی که با مسائلی چون ایمنی و سلامتی روبه‌رو هستید یا زمانی که مدیریت ریسک اهمیت زیادی دارد یا اینکه سازمان شما مجبور است از دستورالعملهای سفت و سختی پیروی کند. با وجود این همچنان می‌توانید در یک فرهنگ قانونی تصمیمات اخلاقی بگیرید.
مرحله‌ی ۳: سازمان‌های پاسخ‌گو
سازمان‌های پاسخ‌گو کارشان را با ایجاد تعادل میان قانون‌گرایی و باروری اخلاقی شروع کرده‌اند. آنها فشار اجتماعی را برای اقدام جهت منافع جامعه و محیط زیست درک کرده‌اند و به آن پاسخ می‌دهند. البته این امر بیشتر به خاطر انتظاری است که از آنها می‌رود و نه باور آنها برای انجام کار درست.
برای ارزیابی اینکه آیا سازمان شما در این سطح قرار دارد یا خیر، به این علامت‌ها توجه کنید:
- سازمان شما تا حدی نگران وظایف اجتماعی و مسئولیت‌هایش است. گاهی اوقات مدیریت تصمیماتی می‌گیرد که منافع اجتماعی بیشتری در برمی‌گیرند.
- همانند دستورالعملهای راهنما، دستورالعملهای اخلاقی نیز وجود دارد. در اینجا مسائل اخلاقی پدید می‌آید برای مثال ممکن است میان مواردی چون سود، رشوه خواری، ارزش‌های شرکت، اسرار محرمانه، کیفیت و امنیت محصولات، پاسخ‌گویی فردی و مشارکت سیاسی تعارض ایجاد شود.
- رهبران در موقعیت‌های مختلف واکنش اخلاقی نشان می‌دهند، اما معمولا مانند سایر سازمانها با مسائل برخورد می‌کنند.
برخی سازمانها که در مرحله‌ی ۳ قرار دارند ممکن است منافع داخلی بسیار قوی‌ای داشته باشند. برای مثال دستورالعملهای اخلاقی ممکن فقط برای محافظت سازمان از برخی آسیب‌ها مورد توجه قرار گیرند، نه برای اینکه کار درست به هر قیمتی انجام شده باشد.
با این اوصاف، قرار گرفتن در مرحله‌ی ۳ برای بیشتر سازمانها یک نقطه‌ی بسیار محوری در پیشرفت‌شان است.
کارهایی که برای عبور از مرحله‌ی ۳ باید انجام داد
این فعالیت‌ها را انجام دهید و به دنبال فرصت‌هایی باشید تا درباره‌ی چگونگی اعمال استاندارد‌های اخلاقی بالاتر در سازمان‌تان، بحث کنید.
- ببینید که چگونه می‌توانید به افراد برای گرفتن تصمیم درست کمک کنید. آیا می‌توانید پیشنهاد دهید یک خط ویژه‌ی تلفن برای مواقع ضروری، کمیته‌ی اخلاق، انجمن یا سیستمی ایجاد شود که کارمندان را تشویق کند به دنبال راهنمایی بگردند؟
- در نهایت یه سازمان‌هایی نگاه کنید که کسبوکار شما با آنها در ارتباط است. آیا استاندارهای اخلاقی تأمین‌کننده‌هایتان شما را راضی می‌کند؟
مرحله‌ی ۴: سازمان اخلاقی نوظهور
سازمان‌های اخلاقی نوظهور در حال تجربه‌ی یک تغییر فرهنگی هستند و رهبران آنها رویکرد فعالی نسبت به مسائل اخلاقی دارند.
اگر سازمانی در مرحله‌ی ۴ باشد، احتمالا شاهد موارد زیر خواهید بود:
- رهبران درگیر فعالیت‌های اخلاقی‌ای مانند برنامه‌ی مسئولیت اجتماعی شرکتی (CRS) هستند.
- مسائل اخلاقی و مسئولیت اجتماعی را در فرهنگ شرکت تقویت می‌کنند و با استفاده از مثال‌هایی دیگران را به این سمت هدایت می‌کنند.
- دستورالعملهای راهنما و اخلاقی واقعا اجرا می‌شوند و ایده‌آل‌های دست نیافتنی‌ای نیستند.
- کارمندان برای گرفتن تصمیمات اخلاقی تشویق می‌شوند و سرپیچی از دستورات راهنمای شرکت را گزارش می‌دهند.
سازمان‌های اخلاقی نوظهور تازه در این راه قدم گذاشته‌اند. کارمندان در این سازمانها به تازگی به این مسائل توجه می‌کنند و هنگامی که مسئولیت فردی و پاسخ‌گویی مطرح می‌شود به قریحه‌شان اعتماد می‌کنند.
کارهایی که برای عبور از مرحله‌ی ۴ باید انجام داد
رایدن‌باخ و رابین متذکر شده‌اند که در زمان تحقیق‌شان (سال ۱۹۹۱)، نتوانستند هیچ سازمانی که کاملا اخلاقی باشد پیدا کنند. بنابراین اگر قصد دارید از مرحله‌ی ۴ فراتر بروید، هدف بلند‌پروازانه‌ای برای خود در نظر گرفته‌اید.
با وجود این محققان معتقدند یک شاخص کلیدی برای یک سازمان کاملا اخلاقی تمایل مدیران آن برای دور شدن از کسب‌وکاری است که با ارزش‌های اجتماعی در تعارض است. برای یادگیری راهنمایی از طریق مثال، مقالهی ما را با عنوان رهبری اخلاقی مطالعه کنید.
مرحله‌ی ۵: سازمان اخلاقی
سازمان‌های اخلاقی با ارزش‌های بنیادین و اخلاق‌شان زندگی می‌کنند. آنها همچنان به دنبال سود‌شان هستند، اما کسب‌وکارهایی را انتخاب می‌کنند که به آنها اجازه بدهد در کنار حفظ استاندارد‌های اخلاقی بالا، سود خوبی هم به دست آورند.
اگر شاهد موارد زیر باشید سازمان شما به این مرحله دست پیدا کرده است:
- ارزش‌ها و رفتار اخلاقی در فرهنگ شرکت نفوذ کرده است.
- سازمان برای کارمندان و رهبرانی که از رفتارهای متضاد با فرهنگ و ارزش‌های سازمان دوری می‌کنند، احترام قائل است.
- استخدام، آموزش و پاداش دادن بر ارزش‌های بنیادین و هماهنگ با فرهنگ سازمان متمرکز هستند.
- سازمان طوری رفتار می‌کند که رقبایش تشویق شوند تا از راهنمایی‌های اخلاقی او پیروی کنند.
