دیستونی نوعی اختلال حرکتی‌عصبی است که باعث انقباض عضلانی غیرارادی می‌شود. علت این اختلال سیگنال‌های معیوبی‌اند که از مغز ارسال می‌شوند. بیشتر موارد ابتلا به دیستونی قابل‌درمان هستند، به‌ویژه مواردی که علت زمینه‌ای قابل‌درمانی دارند. در این مقاله درباره علائم، علل و روش‌های تشخیص و درمان این اختلال می‌خوانید. با ما همراه باشید.
دیستونی چیست؟
دیستونی نوعی اختلال مربوط به سیستم عصبی است که باعث انقباضات عضلانی مهارنشدنی می‌شود، یعنی عضلات فرد بدون واردکردن هیچ نیروی عضلانی خاصی منقبض می‌شوند. گرچه این عارضه عضلات بدن را درگیر می‌کند، در واقع منشأ آن مشکلی در مغز یا قسمت دیگری از سیستم عصبی است. وقتی این اختلال باعث شود فرد از انجام برخی کارها ناتوان شود، به‌اصطلاح به دیستونی حاد مبتلا شده است.
نام «دیستونیا» ترکیبی از پیشوند لاتین «-dys» و کلمه یونانی «tonos-» است که به تنش عضلانی اشاره دارد. ترکیب این دو مشکلی را توصیف می‌کند که به‌سبب آن عضلات فرد نادرست منقبض می‌شوند.
دیستونی چه تأثیری بر بدن دارد؟
دیستونی نوعی اختلال مغزی است که بر نحوه کنترل ماهیچه‌های بدن توسط مغز اثر می‌گذارد. اینکه چرا و چگونه این اتفاق می‌افتد، هنوز دقیقا مشخص نشده است. ممکن است زمانی که احساس خستگی یا استرس می‌کنید یا کافئین یا الکل می‌خورید، اثرات این اختلال مشخص‌تر شوند.
برخی از انواع این اختلال ناشی از جهش‌های ژنتیکی یا شرایطی‌اند که عملکرد بخش‌هایی از مغز را مختل می‌کنند. این اختلال در عملکرد مغز ممکن است باعث شود سلول‌های آسیب‌دیده به‌درستی کار نکنند و منجر به ارسال سیگنال‌های معیوب به عضلات و بروز این اختلال شوند.
علائم دیستونی
نشانه اصلی این اختلال مغزی انقباضات و حرکات مهارنشدنی عضلانی است. ویژگی‌های این حرکات غیرارادی عبارت‌اند از:
- تکراری و همراه با لرزش‌اند؛
- مدت‌زمان بروز این حرکات متفاوت است؛
- باعث پیچ‌وتاب یا کشش بدن فرد می‌شوند؛
- آزاردهنده و حتی دردناک‌اند و گاهی اوقات احساسی مانند شوک الکتریکی در فرد ایجاد می‌کنند.
انواع دیستونی
۱. کانونی یا موضعی
دیستونی کانونی فقط یک قسمت از بدن فرد را درگیر می‌کند و کارشناسان تخمین می‌زنند که موارد ابتلا به این نوع حدودا ۱۰برابر بیشتر از موارد دیستونی عمومی هستند. این نوع اختلال بسته به قسمت آسیب‌دیده بدن، ممکن است اشکال مختلفی داشته باشد:
- پلک: اسپاسم پلک (بلفارواسپاسم)؛
- فک: دندان‌قروچه (براکسیسم)؛
- دست یا مچ دست: گرفتگی یا اسپاسم عضلانی دست‌ها.
۲. سگمنتال یا منطقه‌ای
این نوع دیستونی ۲ یا چند قسمت مجاور بدن مانند قسمت‌های مختلف صورت، سر و گردن یا دست و بازوی فرد را درگیر می‌کند. رایج‌ترین نمونه دیستونی سگمنتال دیستونی گردن است که عضلات سر و گردن را درگیر می‌کند. نمونه دیگر سندرم Meige است که چندین قسمت از صورت را تحت‌تأثیر قرار میدهد.
۳. دیستونی چندکانونی
این دیستونی ۲ یا چند قسمت غیرمرتبط بدن را درگیر می‌کند. نمونه‌ای از این دیستونی انقباض غیرارادی عضلات دست‌هاست. دیسکینزی دیررس نمونه‌ای از دیستونی چندکانونی است که بیش از ۱ قسمت غیرمرتبط بدن را درگیر می‌کند.
۴. همی‌دیستونی
واژه Hemidystonia از کلمه یونانی «hemi» به‌معنای «نصف» گرفته شده است. در این نوع اختلال، فقط نیمی از بدن (یک طرف بدن) درگیر می‌شود. سکته مغزی یکی از علل اصلی همی‌دیستونی است.
۵. دیستونی عمومی
این نوع دیستونی ممکن است پا و تنه (بخش اصلی بدن که دست‌ها، پاها و سر فرد به آن متصل‌اند) یا حتی کل بدن فرد را درگیر کند. وقتی که دیستونی کانونی به دیستونی عمومی تبدیل می‌شود، علائم از اندام‌ها به تنه فرد سرایت می‌کنند.
علل دیستونی
این بیماری به‌علت اختلال در عملکرد مغز ایجاد می‌شود. این اختلال غده‌های قاعده‌ای (basal ganglia؛ گروهی از ساختارهای مغز که بسیاری از نواحی مختلف مغز را به هم مرتبط و نحوه کار این نواحی را با هم هماهنگ می‌کنند.) فرد را هم درگیر می‌کند. متخصصان علل این اختلال را به ۳ دسته تقسیم می‌کنند:
- اولیه؛
- ثانویه؛
- علل اضافه.
۱. دیستونی اولیه
در این حالت، خود دیستونی بیماری اصلی فرد است و معمولا نوعی «بیماری ایدیوپاتیک» محسوب می‌شود، یعنی به علل نامعلومی رخ میدهد. کارشناسان معتقدند ژنتیک هم عاملی مؤثر در ایجاد این اختلال است.
۲. دیستونی ثانویه
در این حالت، دیستونی نشانه بیماری یا مشکل دیگری است. علل ثانویه ممکن است با طیف وسیعی از عوامل در ارتباط باشند، مانند:
- سکته؛
- تومور مغزی؛
- آسیب‌های تروماتیک مغزی؛
- مصرف برخی داروها؛
- بیماری‌های ژنتیکی (مانند بیماری ویلسون یا بیماری هانتینگتون)؛
- عفونت‌ها (مانند التهاب مغز یا آنسفالیت مغزی)؛
- سموم (مانند مسمومیت با مونوکسید کربن و منگنز)؛
- سایر بیماری‌های مغزی (مانند صرع، پارکینسونیسم و بیماری پارکینسون)؛
- هیپوکسی مغزی (مخصوصا برای نوزادانی که در طول زایمان دچار کمبود اکسیژن شده‌اند).
۳. علل اضافه
در این حالت، دیستونی علامت اصلی است، اما علائم دیگری نیز وجود دارند.
تشخیص دیستونی
متخصص مغزواعصاب بر اساس علائم فرد، معاینه عصبی و آزمایش‌های مختلف پزشکی این اختلال را تشخیص میدهد. تشخیص این اختلال معمولا دشوار است، چون ممکن است علائم فرد مشابه علائم بیماری‌ها دیگر باشد. آزمایش‌هایی که ممکن است برای تشخیص این اختلال تجویز شوند، عبارت‌اند از:
- ام‌آرآی؛
- آزمایش خون؛
- سی‌تی اسکن؛
- آزمایش ژنتیک؛
- نوار مغزی (الکتروانسفالوگرام)؛
- نوار عصب و عضله (الکترومیوگرافی)؛
- پِت اسکن (PET)؛
- پونکسیون کمری (LP).
درمان دیستونی
در جواب اینکه «ایا دیستونی درمان دارد؟» باید بگوییم که خود این اختلال هیچ روش درمانی مستقیمی ندارد. بااین‌حال معمولا روش‌هایی درمانی برای بیماری‌های زمینه‌ساز این اختلال یا مهار علائم فرد وجود دارند، از جمله:
- تحریک عمقی مغز (DBS): این درمان شامل جراحی برای کاشت الکترود در مغز است. این الکترودها جریان الکتریکی ملایمی را به بخشی از مغز می‌رسانند که ممکن است برای بهبود علائم فرد مؤثر باشند. این رایج‌ترین و مفیدترین روش درمان این اختلال است.
- داروهای تجویزی: بسته به علت ایجاد این اختلال، می‌توان آن را با دارو درمان کرد. تجویز دارو به علائم و علت اصلی این اختلال (در صورت وجود) بستگی دارد.
- تزریق بوتولینوم توکسین: بوتولینوم توکسین نوعی ماده‌ای شیمیایی است که در صورت تزریق در محل مناسب، تمام سیگنال‌های عصبی را هفته‌ها یا حتی ماه‌ها مسدود می‌کند. این باعث می‌شود سیگنال‌های معیوبی که عامل ابتلا به این اختلال‌اند، به عضلات فرد نرسند. تزریق بوتولینوم توکسین گزینه درمانی مناسبی برای بهبود علائم دیستونی کانونی یا سگمنتال است.
- فیزیوتراپی، کاردرمانی و گفتاردرمانی: این شیوه‌های درمان معمولا باعث می‌شوند فرد با این اختلال سازگار شود یا وضعیتش بهبود یابد، به‌خصوص زمانی که این اختلال به‌علت وضعیتی موقت ایجاد شده است.
پیشگیری از دیستونی
دیستونی پیش‌بینی‌ناپذیر است، بنابراین نمی‌توانید از آن پیشگیری کنید. بااین‌حال برخی از علل ثانویه قابل‌پیشگیری هستند یا می‌توانید احتمال ابتلا به آنها را کاهش دهید. اقداماتی که می‌توانید برای پیشگیری از این اختلال انجام دهید عبارت‌اند از:
- رژیم غذایی متعادلی داشته باشید و وزن سالم را حفظ کنید. بسیاری از بیماری‌های مربوط به گردش خون و قلب، به‌ویژه سکته مغزی، ممکن است به مغز شما آسیب برسانند و باعث این اختلال شوند. پیشگیری یا کاهش شدت این بیماری‌ها نقش بسزایی در کاهش احتمال ابتلا به دیستونی دارد. رژیم غذایی سالم رمز پیشگیری از بسیاری بیماری‌هاست.
- عفونت‌ها را نادیده نگیرید. عفونت چشم و گوش نیاز به درمان سریع دارند. اگر این عفونت‌ها به مغز سرایت کنند، به نوعی تهدید جدی تبدیل می‌شوند. انواع عفونت‌ها ممکن است باعث التهاب مغز (آنسفالیت) و درنهایت منجر به این اختلال شوند.
- از تجهیزات ایمنی استفاده کنید. آسیب‌های مغزی تروماتیک ممکن است به مغز آسیب بزنند و باعث دیستونی شوند. استفاده از تجهیزات ایمنی برای کاهش احتمال آسیب‌های مغزی تروماتیک ضروری است.
- بیماری‌های مزمن را مهار کنید. برخی بیماری‌های مزمن مانند دیابت نوع ۲، فشار خون بالا و صرع ممکن است باعث ایجاد دیستونی شوند.
چطور علائم دیستونی را مهار کنیم؟
اگر مبتلا به این اختلال هستید، می‌توانید برای مراقبت بهتر از خود چنین اقداماتی انجام دهید:
- در صورت توصیه پزشک، کافئین و الکل نخورید؛ این مواد می‌توانند علائم این اختلال را تشدید کنند.
- استرس خود را مهار کنید. اضطراب و استرس باعث تشدید علائم بیماری می‌شوند. تکنیک‌هایی مانند مدیتیشن، تمرین تمدد اعصاب و ورزش برای مدیریت استرس مفیدند.
- از فعالیت‌هایی که علائم بیماری را تشدید می‌کنند، پرهیز کنید. برخی از اشکال دیستونی بیشتر در شرایط خاصی رخ میدهد. اجتناب از این شرایط احتمال تشدید علائم این اختلال را کاهش میدهد.
- داروهایتان را مرتب مصرف کنید. اگر برای درمان بیماری دارو مصرف می‌کنید، داروها را طبق دستور و سر ساعت مصرف کنید. قطع ناگهانی دارو علائم این اختلال را تشدید می‌کند یا عوارض جانبی دیگری ایجاد می‌کند.
بیماری دیستونیا پارکینسونی چیست؟
این اختلال در افرادی که مبتلا به پارکینسون هستند بسیار رایج است. افراد مبتلا به دیستونیا پارکینسونی ممکن است دچار علائمی مانند پیچ‌خوردگی پا، حرکات تکراری و وضعیت‌های غیرطبیعی شوند.
تفاوت دیستونی و دیسکینزی چیست؟
دیسکینزی و دیستونی بسیار مشابه‌اند، اما یکسان نیستند. دیسکینزی وضعیتی است که عضلات بدن حرکات غیرارادی دارند و فرد نمی‌تواند این حرکات را مهار کند. دیستونی نوع خاصی از دیسکینزی است که باعث انقباض غیرارادی عضلات به‌مدت طولانی‌تری می‌شود.
کلام پایانی
دیستونی نوعی اختلال مغزی است که باعث ارسال سیگنال‌های معیوب به عضلات فرد و انقباض غیرارادی آنها می‌شود. این وضعیت ممکن است به علل زیادی ایجاد شود، از بیماری‌های ارثی گرفته تا بیماری‌های موقتی. شدت و گستردگی علائم فرد تعیین‌کننده این است که این بیماری اختلالی موقت است یا به‌شدت مخرب که فرد را از انجام برخی کارها بازمی‌دارد.
خودتان یا اطرافیانتان دچار علائم این اختلال شده‌اید؟ چه علائمی دارید و برای بهبود آن چه اقداماتی کرده‌اید؟ لطفا نظرات و تجربیات ارزشمندتان را با ما و کاربران عزیزمان در میان بگذارید.
