اختلال بولیمیا چیست؛ علائم و راههای درمان آن
بولیمیا از اختلالات تغذیهای است و بیماریای جدی محسوب میشود. بولیمیا در صورت درماننشدن میتواند زندگی فرد را تهدید کند. افراد مبتلا به این بیماری هنگام غذاخوردن کنترلی روی خود ندارند. آنها سپس با روشهای غیرسالم تلاش میکنند تا کالری دریافتی اضافی را از بین ببرند. این افراد برای جلوگیری از افزایش وزن و چاقی از روشهای مختلفی استفاده میکنند. بهعنوان مثال ممکن است آنها بهطور مرتب باعث استفراغ خود بشوند (استفراغ تعمدی یا القای استفراغ)، از داروهای ملین یا مدر یا مکملهای کاهش وزن استفاده کنند، رژیمهای غذایی سختی بگیرند و یا بیشازحد ورزش کنند. اگر میخواهید با این بیماری بیشتر آشنا بشوید، ادامهٔ این مطلب را از دست ندهید.
مبتلایان به بولیمیا از وزن و اندامشان راضی نیستند. این افراد معمولا تصویر بدی نسبت به اندام خود دارند و خودشان را به بدترین شکل ممکن قضاوت میکنند. بولیمیا بیشتر درباره تصورات فرد نسبت به خودش است. بنابراین درمان آن نیز دشوار است. اما درمانهای مؤثری وجود دارند که به فرد کمک میکنند تا احساس بهتری نسبت به خودش داشته باشد و با الگوی تغذیه سالم از بروز عوارض این بیماری جلوگیری بکند.
نشانهها و علائم بولیمیا
علائم و نشانههای بولیمیا عبارتاند از:
- نارضایتی فرد از وزن و اندامش؛
- زندگی با ترس افزایش وزن؛
- غذاخوردن زیاد و غیرطبیعی در یک وعدهٔ غذایی و تکرار آن؛
- ازدستدادن کنترل خود هنگام غذاخوردن، به شکلی که احساس میکنید نمیتوانید غذاخوردنتان را متوقف کنید؛
- استفراغ تعمدی یا ورزشکردن بیشازحد تا بتوانید مانع از افزایش وزنتان پس از پرخوری بشوید؛
- مصرف داروهای ملین، مدر یا تنقیه پس از غذاخوردن. درحالیکه نیازی به مصرف آنها نباشد؛
- رژیمهای غذایی سخت یا خودداری از خوردن بعضی غذاها؛
- مصرف بیشازحد مکملهای رژیمی و محصولات گیاهی برای کاهش وزن.
شدت بولیمیا بهوسیلهٔ تعداد دفعاتی که فرد از اقدامات ناسالم برای کاهش وزن استفاده می کند، مشخص میشود. هرچه دفعات تکرار این اقدامات بیشتر باشد، بولیمیا شدیدتر است. زمانی میگوییم فرد مبتلا به بولیمیاست که حداقل ۱ بار در هفته و بهمدت حداقل ۳ ماه از روشهای ناسالم برای کاهش وزن استفاده بکند.
چهزمانی باید به پزشک مراجعه کرد
درصورت داشتن هریک از علائم بولیمیا، در اولین فرصت به پزشک مراجعه بکنید. بولیمیا در صورت درمان نشدن میتواند تأثیرات مخربی روی سلامتی داشته باشد.
با پزشک یا روانپزشک دربارهٔ علائم و احساستان نسبت به بولیمیا صحبت بکنید. اگر تمایلی به شروع درمان ندارید، با فرد مورداعتمادتان (مانند دوست، همسر، مربی یا هر فرد دیگری) دربارهٔ وضعیتتان صحبت بکنید. شاید آن فرد به شما در برداشتن اولین گامها برای درمان بولیمیا کمک بکند.
به عزیزانی که علائم بولیمیا را دارند، کمک بکنید
اگر دوست یا فردی از خانوادهتان علائم بولیمیا را دارد، صادقانه و با حوصله با او صحبت بکنید. شما نمیتوانید کسی را بهزور پیش پزشک ببرید. اما میتوانید در این راه حامی و مشوق آنها باشید. همچنین می توانید یک پزشک یا روانپزشک خوب پیدا کنید و برای عزیزتان وقت ملاقات بگیرید و حتی با او پیش پزشک بروید.
ازجاییکه بیشتر مبتلایان به بولیمیا وزن طبیعی دارند یا اضافهوزنشان چشمگیر نیست، معمولا اطرافیان متوجه مشکلی نمیشوند. شما با مشاهدهٔ علائم زیر میتوانید متوجه بروز بولیمیا در اطرافیانتان شوید:
- اعتراض و شکایت دائمی از چاقشدن؛
- دیدگاه غیرواقعی و بسیار منفی فرد نسبت به بدن خود؛
- مصرف بیشازحد غذا در یک وعده، بهخصوص مصرف غذاهایی که فرد در حالت طبیعی نمیخورد؛
- رژیمهای لاغری سخت؛
- فرد تمایلی به غذاخوردن در جمع یا جلوی دیگران ندارد؛
- رفتن به دستشویی بلافاصله بعد از غذا، در حین غذا یا دستشوییرفتنهای طولانی؛
- ورزشکردن بیشازحد؛
- ایجاد زخم یا پینه روی بند انگشتها یا دستها؛
- آسیبهای دندان یا لثه؛
- تغییر وزن؛
- ورم دست و پا؛
- ورم چانه و صورت در اثر بزرگشدن غدهها.
علل بروز بولیمیا
علت دقیق بروز بولیمیا مشخص نیست. اما عوامل زیادی در بروز و پیشرفت اختلالات تغذیهای مؤثرند. ازجمله ژنتیک، بیولوژی، سلامت عاطفی، انتظارات اجتماعی و سایر مسائل در بروز این اختلالات نقش دارند.
عوامل مؤثر در بروز بولیمیا
دختران و زنان بیشتر از پسران و مردان در معرض ابتلا به بولیمیا قرار دارند. بولیمیا معمولا در اواخر نوجوانی و اوایل بزرگسالی بروز میکند. عواملی که خطر ابتلا به بولیمیا را افزایش میدهند، عبارتاند از:
- بیولوژی: افرادی که اقوام درجهیکشان (مانند والدین یا فرزندان) از اختلالات تغذیهای رنج میبرند، بیش از دیگران در معرض ابتلا به اختلالات تغذیهای مانند بولیمیا هستند. اضافهوزن در زمان کودکی و نوجوانی نیز خطر بروز بولیمیا را افزایش میدهد.
- مشکلات عاطفی و روانی: مشکلات عاطفی و روانی مانند افسردگی، اختلالات اضطراب و مصرف مواد مخدر ارتباط نزدیکی با بروز اختلالات تغذیهای دارند. مبتلایان به بولیمیا معمولا دربارهٔ خودشان احساس منفی دارند. در برخی موارد، اتفاقات ناگوار و استرس محیطی نیز عوامل بروز اختلالات تغذیهای هستند.
- رژیم غذایی: افرادی که برای لاغری رژیم میگیرند، بیش از دیگران در خطر ابتلا به اختلالات تغذیهای قرار دارند. بیشتر مبتلایان به بولیمیا، بین دفعات پرخوریشان، رژیمهای سخت لاغری را دنبال میکنند. این امر خود میتواند از عوامل محرک پرخوری بعدی باشد. سایر عواملی که خطر پرخوری را افزایش میدهند، عبارت است از استرس، تصویر بد ذهنی نسبت به خود، غذاها و خستگی.
عوارض بولیمیا
بولیمیا میتواند عوارض جدی و خطرناک فراوانی بهدنبال داشته باشد. برخی عوارض احتمالی بولیمیا عبارتاند از:
- فقدان اعتماد به نفس، مشکلاتی در روابط با دیگران و عملکرد اجتماعی؛
- کمآبی بدن (دهیدراسیون) که میتواند موجب بروز مشکلات جدی برای سلامتی مانند نارسایی کلیه شود؛
- مشکلات قلبی مانند آریتمی قلب یا نارسایی قلب؛
- پوسیدگی شدید دندان و بیماریهای لثه؛
- بینظمی در چرخههای قاعدگی در زنان و یا نداشتن عادت ماهانه؛
- مشکلات گوارشی؛
- اضطراب، افسردگی، اختلالات شخصیتی و اختلال دوقطبی؛
- خودزنی یا فکرکردن به خودکشی یا اقدام به انجام آن.
پیشگیری
اگرچه هیچ راه قطعی برای پیشگیری از بولیمیا وجود ندارد، ولی میتوان پیش از اینکه وضعیت افراد بدتر بشود، آنها را به سمت رفتار و عادات سالم راهنمایی کرد. اقدامات زیر در پیشگیری از بولیمیا یا بدترشدن آن مؤثر است:
- به کودکتان کمک بکنید تا فارغ از وزن و شکل اندامش، تصویر ذهنی خوبی از خود بسازد. به او بیاموزید که اعتمادبهنفس به اندام ارتباطی ندارد.
- وعدههای غذایی سالم را بهطور منظم و بهشکل خانوادگی در کنار یکدیگر میل کنید.
- در خانه دربارهٔ وزن صحبت نکنید. بهجای آن بیشترِ تمرکزتان را بر روی داشتن سبک زندگی سالم بگذارید.
- رژیمهای سخت و عادات ناسالم کاهش وزن مانند استفاده از مکملهای کاهش وزن، استفاده از ملینها یا استفراغ تعمدی را برای کاهش وزن تشویق نکنید.
- درصورتی که گمان میکنید در آستانهٔ ابتلا به بولیمیا قرار دارید، با پزشک مشورت بکنید. معمولا پزشک میتواند شاخصهای نشاندهندهٔ اختلالات تغذیهای را در مراحل اولیه شناسایی کرده و از پیشرفت آن جلوگیری بکند.
- اگر گمان میکنید کسی از خویشان یا دوستانتان مشکلات تغذیهای یا اختلالات تغذیهای دارد، با او حرف بزنید، از او حمایت و به او کمک بکنید.
تشخیص بولیمیا
پزشک برای تشخیص بولیمیا معمولا اقدامات زیر را انجام میدهد:
- با شما دربارهٔ عادتهای غذایی، روشهای کاهش وزن و علائم فیزیکیتان صحبت میکند.
- شما را معاینهٔ بالینی میکند.
- برای شما آزمایش خون و ادرار مینویسد.
- تجویز آزمایشی برای تشخیص مشکلات قلبی (نوار قلب یا الکتروکاردیوگرام) .
- انجام ارزیابی روانشناختی که در آن دربارهٔ مسائل مختلفی مانند دیدگاهتان نسبت به اندام و وزنتان با شما صحبت میکند.
- پزشک از معیارهای ابتلا به بولیمیا که در دیاسام-۵ (نسخه پنجم برنامهریزیشده انجمن روانپزشکی آمریکا) آمده است، استفاده میکند. دیاسام-۵ راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی است.
همچنین ممکن است پزشک آزمایشهای بیشتری تجویز کند تا بتواند دلایل تغییرات وزنی و عوارض مرتبط با آن را مشخص کند.
درمان
معمولا مبتلایان به بولیمیا به انواع مختلفی از درمانها نیاز دارند. این درمانها شامل تلفیقی از روان درمانی و استفاده از داروهای ضدافسردگی است که در درمان بولیمیا بسیار مؤثرند. یک تیم روند درمان را انجام میدهد. این تیم شامل شما، خانوادهتان، پزشک، روانپزشک، متخصص تغذیه با تجربهٔ درمان اختلالات تغذیهای و شاید فردی برای هماهنگی روند درمان باشد.
در زیر به گزینههای درمان و نکات مهم در روند درمان بولیمیا نگاهی میاندازیم:
رواندرمانی با عنوان صحبتدرمانی نیز شناخته میشود. در آن روانپزشک دربارهٔ بولیمیا و مشکلات مرتبط با آن صحبت میکند. براساس شواهد موجود، روشهای رواندرمانیِ زیر میتوانند به بهبود علائم بولیمیا کمک بکنند:
- رفتاردرمانی شناختی: رفتاردرمانی شناختی به شما کمک میکند تا بتوانید الگوی تغذیهٔ خود را اصلاح کنید. همچنین بهکمک رواندرمانی شناختی میتوانید عادتها و باورهای ناسالمتان را شناسایی و آنها را اصلاح بکنید.
- درمانهای خانوادهمحور: این درمانها به والدین کمک می کنند تا عادتهای ناسالم تغذیهای فرزندشان را متوقف کنند تا فرزندان دوباره بتوانند کنترل غذاخوردنشان را در دست بگیرند. بهکمک این درمانها والدین میتوانند از تأثیرات منفی بولیمیا بر فرزندشان و خانواده جلوگیری کنند.
- رواندرمانی بینفردی: این روش به شما کمک میکند تا مشکلاتی را که در روابط نزدیکتان بهوجود آمده، حل کنید و روابط اجتماعی و مهارت حل مسئلهتان را تقویت کنید.
از روانپزشک خود بپرسید که از چه روش رواندرمانی استفاده میکند و آیا شواهدی وجود دارد که این روش برای درمان بولیمیا مؤثر است یا خیر.
داروها
مصرف داروهای ضدافسردگی در کنار رواندرمانی میتواند به بهبود علائم بولیمیا کمک بکند. تنها داروی ضدافسردگی که سازمان غذا و داروی آمریکا برای درمان بولیمیا آن را تأیید کرده، داروی فِلوکستین است. فلوکستین از دسته داروهای مهارکنندهی بازجذب سروتونین (SSRI) است که میتواند در درمان مواردی بهغیر از افسردگی نیز مؤثر باشد.
آموزش تغذیه
متخصصان تغذیه میتوانند با طراحی برنامهٔ غذایی مناسب به شما کمک کنند تا عادت غذایی سالمی داشته باشید و از وسوسه و گرسنگی بیشازحد جلوگیری کرده و مواد غذایی موردنیازتان را دریافت کنید. تغذیهٔ منظم و محدودنکردن غذای دریافتی در درمان بولیمیا نقش مهمی دارد.
بستریشدن
معمولا بولیمیا در خارج از بیمارستان درمان میشود. اما درصورت شدیدبودن علائم و بروز مشکلات و عوارض جدی برای سلامت فرد، ممکن است فرد نیاز به بستریشدن در بیمارستان داشته باشد. برخی برنامههای درمان اختلالات تغذیه بهصورت چندساعته در بیمارستان انجام میشوند و نیازی به بستریشدن طولانیمدت بیمار نیست.
چالشهای درمانی بولیمیا
بااینکه بیشتر افراد با درمان مناسب بهبود پیدا میکنند، اما در برخی موارد علائم بیماری بهطور کامل از بین نمیروند. در بعضی مواقع ممکن است عادات بد تغذیه در طول سالها دوباره پدیدار بشوند. این امر به وضعیت زندگی فرد و بروز شرایطی مانند استرس زیاد بستگی دارد.
اگر گمان میکنید دوباره در آستانهٔ ابتلا به بولیمیا قرار گرفتهاید، جلساتی را با پزشک، روانپزشک و متخصص تغذیهٔ خود ترتیب بدهید تا از شروع دوباره بیماری و خارجشدن وضعیت از کنترلتان جلوگیری کنید. یادگیری راههای مؤثر مقابله با استرس و همچنین داشتن روابط سالم از راههایی است که مانع از بازگشت دوبارهٔ این بیماری میشوند.
اگر در گذشته سابقهٔ ابتلا به اختلالات تغذیه را داشتهاید و فکر میکنید دوباره علائم آن اختلال درحال بروز است، بلافاصله با تیم درمانی خود جلساتی ترتیب بدهید.
درمانهای خانگی و سبک زندگی
علاوه بر درمان حرفهای، باید نکات مراقبتی زیر را نیز رعایت بکنید:
- برنامهٔ درمانی و جلسات درمانی خود را جدی بگیرید. از نخوردن وعدههای غذایی خودداری کنید؛ حتی اگر باعث میشود احساس بدی داشته باشید.
- در مورد بولیمیا مطالعه کنید. داشتن اطلاعات در مورد این بیماری باعث افزایش قدرت و انگیزهتان برای ادامهٔ روند درمان میشود.
- غذای مناسب مصرف کنید. اگر به مقدار کافی غذا نخورید یا غذای مصرفیتان را با روشهای ناسالم دفع کنید، بدنتان نمیتواند مواد مغذی موردنیازش را دریافت کند. با پزشک یا متخصص تغذیه دربارهٔ مصرف مکملهای ویتامینی یا موادمعدنی صحبت کنید. هرچند توصیه میشود که ویتامینها و مواد معدنی موردنیازتان را بهطور طبیعی از طریق غذاها دریافت کنید.
- از دیگران کنارهگیری نکنید. خودتان را از اعضای خانواده یا دوستان جدا نکنید. آنها سلامت شما را می خواهند. داشتن روابط خوب با دیگران به روند درمانتان کمک میکند.
- با خودتان مهربان باشید. مرتب جلوی آینه خودتان را سرزنش نکنید یا وزن خودتان را مرتب کنترل نکنید. این اقدامات میتوانند شما را به انجام عادتها و رفتارهای نادرست هدایت کند.
- مراقب ورزشکردن زیاد باشید. اگر ورزش میکنید، با پزشک درمورد نوع آن صحبت بکنید؛ مخصوصا اگر برای کاهش وزن ورزش میکنید.
درمانهای جایگزین
ممکن است مکملهای غذایی و محصولات گیاهیای که برای کاهش اشتها و کاهش وزن طراحی شدهاند، توسط مبتلایان به اختلالات تغذیه مورد سوءمصرف قرار بگیرند. شاید این مکملها با برخی داروها تداخل داشته باشند و عوارض جانبی جدی و خطرناکی را برای فرد ایجاد بکنند.
مکملهای غذایی و محصولات کاهش وزن برای ورود به بازار نیازی به تأیید سازمان غذا و داروی ایالات متحده ندارند. بنابراین تضمینی برای سالمبودن آنها وجود ندارد. اگر میخواهید از مکملهای غذایی یا محصولات گیاهی استفاده کنید، ابتدا دربارهٔ خطرات احتمالی آن با پزشک مشورت بکنید.
نکاتی برای مقابله با بولیمیا
شاید وقتی پیامهای متناقضی را از رسانه، خانواده، اطرافیان و همسر خود بشنوید، درمان بولیمیا سختتر شود. توجه به نکات زیر به شما در مقابله با بولیمیا کمک میکند:
- به خودتان یادآوری کنید که چه وزنی برای بدنتان بهتر است.
- در مقابل وسوسهتان به رژیمگرفتن یا نخوردن وعدههای غذایی مقاومت کنید. زیرا این کار میتواند باعث پرخوری و از دستدادن کنترلتان حین غذاخوردن بشود.
- به وبسایتها و مطالبی که اختلالات تغذیه را امری ساده و معمولی جلوه میدهند، توجهی نکنید.
- شرایط تنشزایی را که میتواند موجب بروز بولیمیا بشود، شناسایی و برای مقابله با آنها برنامهای طراحی کنید.
- برای مقابله با نگرانیها و فشارهای عاطفی برنامهای داشته باشید.
- به دنبال راههای مثبتی برای افزایش اعتمادبهنفستان باشید.
- فعالیتهای سالمی را برای خودتان تدارک ببینید تا حواستان از فکرهای مربوط به پرخوری یا دفع ناسالم مواد غذایی مصرفی پرت بشود.
- با فراموشکردن نکات منفیتان و تمرکز روی نقاط مثبت و اعتباردادن به خودتان، اعتمادبهنفستان را افزایش بدهید.
دریافت حمایت
اگر مبتلا به بولیمیا هستید، رفتن به گروههای حمایتی مبتلایان به بولیمیا میتواند به شما کمک بکند. صحبتکردن با کسانی که این مشکل را دارند یا داشتهاند، به بهبود وضعیتتان کمک میکند.
مشاوره برای والدین
اگر فرزندتان مبتلا به بولیمیاست، شاید خودتان را بهخاطر اختلال تغذیهٔ فرزندتان سرزنش کنید. اما باید بدانید اختلالات تغذیه دلایل مختلفی دارند و نوع رفتار والدین از دلایل بروز آن محسوب نمیشود. بهجای اینکه خودتان را سرزنش کنید، بهتر است روی درمان فرزندتان تمرکز بکنید.
برخی نکات قابلتوجه برای کمک به فرزندتان عبارتاند از:
- از فرزندتان بپرسید که چگونه می توانید به او کمک بکنید. بهعنوان مثال، از نوجوان خود بپرسید، دوست دارد بعد از وعدهٔ غذایی چه فعالیت خانوادگیای انجام بدهد تا به دفع ناسالم غذا وسوسه نشود.
- به فرزندتان گوش بدهید. از فرزندتان بخواهید تا احساسات خود را بیان کند و به او گوش بدهید.
- برنامههای مصرف وعدههای غذایی خانواده را بهطور منظم بچینید. خوردن غذا بهصورت منظم کمک میکند تا فرزندتان به پرخوری وسوسه نشود.
- راجعبه نگرانیهایتان با فرزندتان صحبت بکنید. اما این کار را بدون سرزنش او انجام بدهید.
فراموش نکنید که اختلالات تغذیه روی کل خانواده تأثیر میگذارد و شما هم باید از خودتان مراقبت بکنید. اگر گمان میکنید که نمیتوانید بهخوبی با مشکل بولیمیای فرزندتان مقابله بکنید، یک مشاورهٔ حرفهای میتواند به شما کمک بکند. همچنین میتوانید از والدین بچههایی که قبلا بولیمیا داشتهاند، کمک بگیرید.
آمادگی برای نوبت پزشک
بهکمک اطلاعات زیر بهتر میتوانید برای نوبت پزشک آماده شوید و بدانید که باید چه انتظاراتی از تیم درمانیتان داشته باشید. اگر ممکن است از یکی از دوستان یا اعضای خانواده بخواهید که همراهتان بیاید تا نکات کلیدی را بهخاطر بسپارد و به پزشک تصویر کلیتری از وضعیتتان بدهد.
کارهایی که میتوانید انجام بدهید
پیش از وقت ملاقات، لیستی از موارد زیر تهیه کنید:
- علائمتان. حتی آنهایی که گمان میکنید به بولیمیا ارتباطی ندارند.
- اطلاعات شخصی کلیدیتان مانند بزرگترین عوامل استرس و تغییرات اخیر در زندگیتان.
- همهٔ داروها، ویتامینها، محصولات گیاهی، قرصهای بدوننسخه و سایر مکملهایی که مصرف میکنید و مقدار مصرفیشان.
- سؤالاتی که باید از دکتر بپرسید. با این کار میتوانید بهتر از زمانتان استفاده کنید.
برخی سؤالاتی که باید از پزشک یا روانپزشک بپرسید، عبارتاند از:
- چه آزمایشهایی باید انجام بدم و آیا این آزمایشها به آمادگی خاصی نیاز دارد؟
- چه درمانهایی وجود دارد و شما چه درمانی را پیشنهاد میکنید؟
- آیا برای داروهای تجویزی شما، جایگزینی وجود دارد یا خیر؟
- روند درمان چه تأثیری بر وزن من میگذارد؟
- آیا مطالعهٔ جزوه، کتاب یا وبسایت خاصی را برای افزایش اطلاعات من دربارهٔ این بیماری پیشنهاد میکنید؟
اگر سؤالهای دیگری در جلسهٔ ملاقات به ذهنتان میرسد، حتما آنها را از پزشک یا روانپزشک بپرسید.
از پزشک باید چه انتظاری داشته باشید
پزشک یا روانپزشک از شما سؤالاتی میپرسد. سوالات احتمالی او عبارتاند از:
- چندوقت است که نگران وزن خود هستید؟
- آیا زیاد به غذا فکر میکنید؟
- آیا بهطور مخفیانه غذا میخورید؟
- آیا در اثر سیری بیشازحد، خود را مجبور به استفراغ کردهاید؟
- آیا از دارویی برای کاهش وزن استفاده کردهاید؟
- آیا ورزش میکنید؟ چقدر؟
- آیا راههای دیگری را برای کاهش وزن پیدا کردهاید؟
- آیا نشانهها یا تغییرات فیزیکی دارید؟
- آیا اعضای خانوادهتان علائمی از اختلالات تغذیه داشتهاند یا به آن مبتلا بودهاند؟
ممکن است پزشک یا روانپزشک باتوجه به پاسخها، علائم و نیازهایتان سؤالهای بیشتری بپرسد. آمادگی برای سؤالات پزشک و پیشبینی آنها کمک میکند تا زمان ملاقات خود را به مفیدترین شکل بگذرانید.