بستری‌شدن در بخش آی سی یو بیمارستان به این معنی است که بیماری فرد چنان جدی است که به بیشترین میزان نظارت پزشکی و مراقبت نیاز دارد. اتاق آی سی یو دارای امکانات و تجهیزاتی تخصصی است و در آن خدمات ویژه‌ای به بیماران ارائه می‌شود. در ادامه، با امکانات بخش ICU و خدمات ارائه‌شده در آن بیشتر آشنا می‌شویم و تفاوت آی سی یو و سی سی یو را بررسی می‌کنیم.
آی سی یو چیست؟
آی سی یو (ICU) یا بخش مراقبت‌های ویژه (Intensive Care Unit) بخشی در بیمارستان است که کارکنان، تجهیزات و استانداردهای تخصصی دارد. در صورت نیاز بیماران به مراقبت‌های ویژه ۲۴ساعته، آنها را در ICU بستری می‌کنند. کارکنان بخش ICU در زمینه مراقبت‌های ویژه پزشکی آموزش‌های گسترده‌ای دیده‌اند. گاهی ICU بخش مراقبت‌های بحرانی (critical care unit-CCU) یا آی‌تی‌یو (ITU) نیز نامیده می‌شود.
در ICU به مشکلات سلامتی شدیدی رسیدگی می‌شود که تهدیدکننده زندگی فردند. کسانی که دچار تصادف شدید می‌شوند، تحت عمل جراحی بزرگی قرار می‌گیرند یا سلامتشان ناگهانی کاهش می‌یابد، در ICU تحت درمان قرار می‌گیرند.
در بعضی بیمارستان‌ها ICU به بخش‌های تخصصی‌تری تقسیم می‌شود، مانند:
- CICU یا CVICU: بخش مراقبت‌های ویژه قلب، عروق کرونر یا قلب و عروق.
- MICU: بخش مراقبت‌های ویژه پزشکی.
- NICU: بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان.
- PICU: بخش مراقبت‌های ویژه کودکان.
- SICU: بخش مراقبت‌های ویژه جراحی.
- TICU: بخش مراقبت‌های ویژه تروما.
مشکلاتی که در آی سی یو کنترل می‌شوند
پذیرش در ICU یعنی مشکلی جدی وجود دارد که زندگی بیمار را تهدید می‌کند. بیمارانی که دچار نارسایی اندام شده‌اند یا احتمال این نارسایی در آنها وجود دارد، کاندیدای اصلی بستری در بخش ICU هستند. کارکنان آی سی یو زمانی فراخوانده می‌شوند که وضعیت بیمار معیارهای خاصی را داشته باشد. این معیارها عبارت‌اند از:
- مسدودشدن یا درخطربودن مسیر تنفس؛
- ۸ تا ۴۰ نفس در دقیقه؛
- ایست قلبی؛
- کمتر از ۴۰ یا بیشتر از ۱۴۰ ضربان قلب در دقیقه؛
- تشنج مکرر یا طولانی.
در موارد زیر از بیماران در بخش مراقبت‌های ویژه نگهداری می‌شود:
- انجام جراحی‌های مهمی مانند جراحی مغز، قلب باز، بای‌پس عروق کرونر یا پیوند عضو.
- ترومای جدی و مهمی مانند ضربه به سر یا آسیب نخاعی.
- حمله قلبی یا سکته مغزی.
- سوختگی جدی.
- مشکل تنفس و نیاز به کمک دستگاه‌هایی مانند ونتیلاتور.
- نارسایی اندام‌های حیاتی.
- بروز آن دسته از عوارض دیابت که زندگی فرد را تهدید می‌کنند.
- ایجاد عفونتی کشنده در بدن.
- کاهش سطح هوشیاری و رفتن به حالت کما بر اثر آسیب مغزی شدید یا مشکلات پزشکی بسیار گسترده.
- ناپایداری شرایط بیمار که نظارت دقیق و تنظیم مکرر درمان‌های دارویی را ضروری می‌کند.
- نیاز به مراقبت در طول نوع خاصی از درمان مانند نیاز به حمایت‌های اینوتروپیک (افزایش توانایی انقباض قلب) یا وازودیلاتور (گشادکردن عروق).
امکانات و مراقبت‌های آی سی یو
در آی سی یو پزشکان، پرستاران، دستیاران پرستاری، درمانگران و متخصصان می‌توانند مراقبت‌هایی را ارائه دهند که ممکن است در بخش‌های دیگر بیمارستان قابل‌ارائه نباشند. ویژگی‌ها و مراقبت‌های ارائه‌شده در بخش ICU را در ادامه بررسی کرده‌ایم.
۱. مانیتورینگ دقیق و مکرر علائم حیاتی
علائم حیاتی مانند ضربان قلب، فشارخون و تعداد تنفس و پارامترهایی مانند میزان اکسیژن و دی‌اکسیدکربن خون، برون‌ده ادرار (urinary output) و درجه‌حرارت بدن بیمار را می‌توان مداوم با دستگاه‌های الکترونیکی کنترل کرد.
۲. نمایش پارامترهای علائم حیاتی
هنگام کنترل مداوم علائم حیاتی بیمار، اطلاعات فشارخون و ضربان قلب در دستگاه‌های دیجیتالی نزدیک تخت بیمار قابل‌مشاهده‌اند.
۳. تنظیم دقیق مایعات، الکترولیت‌ها و داروها
در ICU امکان میزان‌سازی دقیق‌تر و پیچیده‌تر درمان‌های مهمی مانند تزریق داخل‌وریدی مایعات و الکترولیت‌هایی مانند سدیم، پتاسیم، کلسیم و منیزیم وجود دارد. بعضی از داروهای قوی اثرات غیرقابل‌پیش‌بینی ایجاد می‌کنند که به واکنش فوری نیاز دارد. چنین داروهایی معمولا در بخش ICU تجویز می‌شوند.
۴. امکان انجام بعضی از عمل‌ها
بهتر است بعضی از عمل‌هایی را که می‌توان در بالین بیمار انجام داد، در بخش‌های معمولی بیمارستان انجام ندهیم. مثلا در شانت بطنی صفاقی (VP shunt) اقداماتی انجام می‌شود که برای جلوگیری از عفونت به محیطی استریل نیاز دارند، ولی ضرورتی ندارد که این اقدامات در اتاق عمل انجام شوند. این نوع از عمل‌ها را می‌توان در بخش آی سی یو انجام داد.
۵. نیمه‌بازبودن اتاق‌ها
معمولا اتاق‌های بخش آی سی یو بسته نیستند. البته ممکن است که برای حفظ حریم خصوصی بیماران میان تخت‌ها پرده‌هایی وجود داشته باشند. نیمه‌بازبودن اتاق‌ها موجب می‌شود که بیماران بیشتر در معرض دید و در دسترس پرستاران و پزشکان باشند. این به کادر درمان امکان می‌دهد که بیشتر مراقب بیماران باشند و بتوانند به مشکلات ناگهانی واکنش سریع‌تری نشان دهند.
۶. کمتربودن تعداد بیماران به‌ازای هر پرستار
تعداد پرستار به‌ازای هر بیمار در آی سی یو بیشتر از بخش‌های معمولی بیمارستان است. معمولا به‌ازای هر ۱ یا ۲ بیمار ۱ پرستار در این بخش هست که موجب می‌شود پرستاران بتوانند بیماران را به‌دقت تحت‌نظر بگیرند.
۷. حضور پرستاران آموزش‌دیده و دارای تجربه کار در ICU
معمولا پرستاران و دستیاران پرستاری که در آی سی یو کار می‌کنند، آموزش‌های تخصصی دیده‌اند و تجربه مراقبت از بیماران ICU را دارند. حتی گاهی پرستاران تخصص مراقبت از بیماران آی‌سی‌یوهای تخصصی مانند CCU یا PICU را دارند. در برخی از آی‌سی‌یوها سرپرستاری که بیشتر تجربه مراقبت‌های آی سی یو را دارد، بر مراقبت از بیماران نظارت می‌کند.
۸. حضور پزشکان متخصص ICU
گاهی در ICU پزشکانی کار می‌کنند که برای مراقبت‌های ICU آموزش ویژه دیده‌اند. البته همیشه این‌طور نیست و این به بیمارستان و شرایط بستگی دارد.
۹. دریافت داروهای مسکن یا آرام‌بخش
داروهای مسکن علائم بیماری یا ناراحتی ناشی از استفاده از تجهیزات را کاهش می‌دهند.
شرایط ترخیص از آی سی یو و عوارض پس از آن
وقتی بیمار دیگر به مراقبت‌های ویژه نیاز ندارد، او را به بخش دیگری انتقال می‌دهند. مدت بستری‌شدن در ICU به شرایط بیماری بستگی دارد و می‌تواند چند روز تا چند ماه باشد. معیارهای ترخیص از آی سی یو عبارت‌اند از:
- خارج‌کردن لوله؛
- تثبیت علائم حیاتی؛
- بهبود سطح هوشیاری؛
- نیاز کمتر به تنظیم مایعات داخل‌وریدی و الکترولیت‌ها و داروها؛
- پایداری کلی شرایط پزشکی.
گرچه بسیاری از افراد پس از درمان در ICU بهبود می‌یابند، ممکن است که دچار عوارض جانبی ناشی از بستری‌شدن در آی سی یو شوند. بعضی از این عوارض عبارت‌اند از:
- ضعف؛
- خستگی؛
- ازدست‌دادن اشتها؛
- کاهش وزن؛
- مشکل خواب؛
- افسردگی؛
- اضطراب؛
- اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)؛
- مشکل فکرکردن یا به‌خاطرآوردن.
محدودیت‌های ملاقات بیمار در آی سی یو
معمولا در ICU فقط اعضای خانواده بیمار اجازه ملاقات دارند. در هر ملاقات نیز فقط ۱ یا ۲ نفر می‌توانند وارد اتاق آی سی یو شوند. دلایل محدودیت ملاقات در بخش ICU در مقایسه با سایر بخش‌های بیمارستان عبارت‌اند از:
- جلوگیری از گسترش عفونت؛
- حفظ سکوت و آرامش برای سایر بیماران (زیرا بیماران در ICU مکانی خصوصی ندارند)؛
- نیاز بیمار به استراحت برای بهبودی؛
- فضای کمتر بخش ICU؛
- ایجادنشدن اختلال در کار کارکنان و بررسی مرتب شرایط بیماران (کارکنان سایر بخش‌ها می‌توانند دادن دارو یا نظارت بر بیمار را نیم ساعت یا بیشتر به تعویق بیندازند تا ملاقات‌کنندگان از بخش خارج شوند، ولی در ICU این کار امکان‌پذیر نیست.)
فرق آی سی یو و سی سی یو
CCU می‌تواند به‌معنای بخش مراقبت‌های بحرانی (critical care unit) باشد که چیزی شبیه ICU است، یا به‌معنی بخش مراقبت‌های قلبی (cardiac care unit) باشد. بخش مراقبت‌های قلبی قسمت ویژه‌ای است که به بیماران مبتلا به مشکلات قلبی اختصاص دارد. ICU و CCU هر دو بخش‌هایی برای بیمارانی هستند که به مراقبت دائمی نیاز دارند. بیمارستان‌های دارای ICU می‌توانند بخش جداگانه سی‌سی‌یو برای مراقبت‌های قلبی هم داشته باشند، ولی همیشه این‌طور نیست.
در کل سی‌سی‌یو روی بیماران مبتلا به مشکلات قلبی تمرکز دارد، ولی در ICU از هر بیماری که در وضعیت بحرانی باشد مراقبت می‌شود. تجهیزات مورداستفاده برای نظارت و مراقبت از بیماران در سی‌سی‌یو و آی‌سی‌یو مشابه است. معمولا تجهیزات پزشکی این بخش‌ها عبارت‌اند از:
- سیستم‌های نظارت بر ضربان قلب و فشارخون و تعداد تنفس؛
- ونتیلاتور برای کمک به تنفس بیمار؛
- سیستم مدیریت دمای بدن؛
- دستگاه نوار قلب؛
- سونوگرافی قلب؛
- رادیوگرافی پرتابل (portable X-ray)؛
- جریان‌سنج خون (blood flow meter)؛
- پالس اکسیمتر (pulse oximeter)؛
- دستگاه آنالایزر گازهای خون؛
- دستگاه دیالیز؛
- سیستم اندازه‌گیری برون‌ده قلبی؛
- کاتترها و لوله‌های داخل‌وریدی (IV) برای تأمین مایعات و مواد مغذی و داروها؛
- لوله‌های تغذیه؛
- لوله‌های تخلیه برای خارج‌کردن خون یا مایعات جمع‌شده؛
- سوند برای تخلیه ادرار.
در صورت بروز موارد زیر، بیمار در بخش سی‌سی‌یو بستری می‌شود:
- حمله قلبی یا نیاز به نظارت دقیق پس از نارسایی قلبی.
- ابتلا به بیماری‌های قلبی جدی مانند آریتمی، کاردیومیوپاتی (cardiomyopathy) یا بیماری ماهیچه قلب، آنژین ناپایدار (unstable angina) و عفونت قلبی.
- نیاز به مراقبت پس از عمل جراحی قلب.
کادر درمان سی‌سی‌یو عوارضی را که معمولا در بیماران قلبی ایجاد می‌شوند نیز کنترل می‌کنند، مانند:
- نارسایی کلیه؛
- نارسایی تنفسی؛
- سپسیس (sepsis)؛
- عفونت.
سخن پایانی
شاید آی سی یو مکانی ترسناک به نظر برسد، ولی پرستاران و پزشکان گاهی می‌توانند معجزه کنند. آنها هر کاری را که لازم باشد انجام می‌دهند تا مطمئن شوند که بیمار سلامت خود را بازمی‌یابد و به آغوش خانواده بازمی‌گردد.
