قارچ کاندیدا یکی از شایع‌ترین انواع قارچ در بدن انسان است و در قسمت‌های مختلف بدن مانند دهان، پوست، مجاری گوارشی، ناخن انگشتان پا، راست‌روده (رِکتوم) و واژن به وجود می‌آید. به‌طور کلی، کاندیدا، قارچ خطرناکی نیست؛ اما اگر بیش از حد در نواحی گوناگون بدن رشد کند، به عفونت منجر خواهد شد. برای کنترل و تسکین علائم ناشی از این عفونت قارچی، رژیمی خاص وجود دارد که البته پشتوانهٔ علمی دقیقی ندارد. در این مقاله از قارچ کاندیدا و رژیم غذایی و دیگر مطالب مربوط به آن بیشتر می‌خوانید.
قارچ کاندیدا چیست؟
بیش از ۱۵۰ گونه قارچ کاندیدا در نقاط گوناگون بدن وجود دارد. این گونه‌های مختلف باعث گوارش و جذب مواد مغذی می‌شوند. از علائم و نشانه‌های ابتلا به قارچ کاندیدا به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:
- حالت تهوع؛
- نفخ شکم، یبوست یا اسهال؛
- خستگی مزمن؛
- مشکلات پوستی مانند اگزما یا قرمزشدن پوست؛
- عود کردن عفونت مجاری ادراری؛
- زودرنجی و نوسانات خُلقی؛
- اضطراب یا افسردگی؛
- درد مفاصل.
علی‌رغم وجود شمار زیادی از گونه‌های مختلف قارچ کاندیدا در بدن، فقط ۱۵ گونه از آنها می‌توانند باعث بروز عفونت در بدن شوند. بیش از نیمی از عفونت‌های قارچی کاندیدا ناشی از قارچ کاندیدا آلبیکانس است.
عوامل ایجاد قارچ کاندیدا چیست؟
عوامل خطرناک متعددی برای ابتلا به قارچ کاندیدا وجود دارند؛ برای نمونه:
- رژیم غذاییِ سرشار از قند و کربوهیدرات های فراوری و تصفیه‌شده؛
- مصرف بیش از حد الکل؛
- بالابودن میزان استرس؛
- عدم‌تعادل در وجود ریزاندامگان هم‌زیست؛
- استفادهٔ نادرست از کاتتر؛
- مصرف آنتی بیوتیک ها و انواع قرص ضد بارداری؛
- ابتلا به دیابت و بیماری‌های قندی؛
- سیستم ایمنی ضعیف بدن.
اگر این عوامل در زندگی‌تان وجود دارد، باید رژیم غذایی یا سبک زندگی‌تان را تغییر بدهید. بهره‌گیری از تکنیک‌های مراقبه و مدیریت استرس هم در جلوگیری از بروز عفونت‌های قارچی مؤثر است.
عملکرد قارچ کاندیدا در بدن چگونه است؟
پژوهش‌های گوناگونی دربارهٔ علل و عوامل ابتلا به قارچ کاندیدا انجام شده است؛ اما دربارهٔ درمان آن، پژوهش‌های منسجم و کافی در دست نیست. گفته می‌شود که گرفتن یک رژیم غذایی مخصوص به درمان این عفونت قارچی کمک می‌کند؛ رژیمی که در آن خبری از قند، گلوتن، الکل، افزودنی‌های مضر و برخی از لبنیات نیست. در این رژیم، مصرف میوه‌هایی با میزان قند پایین،سبزیجات بدون نشاسته و مواد غذایی بدون گلوتن توصیه می‌شود. البته پرهیز از مصرف لبنیات از سوی مراجع علمی تصدیق نمی‌شود. دلایل متعددی ازجمله موارد زیر برای این موضوع عنوان می‌شود:
- حذف گلوتن از رژیم غذایی باعث تخریب پوشش داخلی روده می‌شود. با وجود این، در افرادی که به گلوتن حساسیت دارند و به بیماری سلیاک دچارند، مدرکی دال بر تخریب روده بر اثر عدم‌مصرف گلوتن دیده نمی‌شود.
- مصرف بیش از حد قند برای افرادی که دارای ضعف در سیستم ایمنی هستند، وخامت عفونت قارچی کاندیدا را افزایش می‌دهد. مصرف زیاد کربوهیدرات هم در برخی از افراد باعث رشد کاندیدا می‌شود؛ اما شواهدی مبنی بر افزایش احتمال عفونت قارچی در دست نیست.
- در رژیم غذایی مخصوص برای جلوگیری از عفونت قارچی کاندیدا، هرگونه کپک، استفاده از آفت‌کش برای پرورش مواد غذایی و مواد نگهدارنده از رژیم حذف می‌شود؛ اما شایان ذکر است که اثرگذاری حذف هیچ‌یک از این موارد از نظر علمی اثبات نشده است.
مصرف الکل و کافئین هم برای بهره‌مندی از سبک زندگی سالم‌تر و وفاداری به رژیم غذایی در این برنامه رژیمی توصیه نمی‌شود. به‌طور کلی، رژیم غذایی ویژهٔ مبارزه با قارچ کاندیدا با هدف کاهش التهاب و مصرف مواد سالمی طراحی شده که برای سلامت روده و کاهش خطر ابتلا به قارچ کاندیدا مفیدند. البته چنان‌که اشاره شد، این رژیم تا این تاریخ از نظر علمی اثبات نشده است.
شروع رژیم و پاک‌سازی بدن از قارچ کاندیدا چگونه است؟
هواداران رژیم کاندیدا، پیش از آغاز برنامهٔ رژیم، پاک‌سازی کاندیدا را توصیه می‌کنند. منظور از پاک‌سازی کاندیدا، رژیم کوتاه‌مدتی است که حامیان آن معتقدند، فشار روی مجاری گوارشی را از بین می‌برد و سموم بدن را دفع می‌کند. هیچ پژوهش علمی، مفیدبودنِ پاک‌سازی کاندیدا را تأیید نکرده است؛ اما عمل به آن می‌تواند به رویکردی جدی‌تر در اجرای رژیم کاندیدا بینجامد. تاکنون اثربخشیِ پاک‌سازی و رژیم دفع سموم یا دِتاکس روی هیچ فردی ثابت نشده است.
روش‌های گوناگونی برای پاک‌سازی وجود دارد؛ اما دو روش معروف‌تر در این زمینه شامل موارد زیر است:
- فقط مایعاتی مانند آب‌لیمو یا آبگوشت مصرف شود.
- در طول روز بیشتر از سبزیجاتی مانند سالاد و سبزیجات بخارپزشده در کنار حجم محدودی پروتئین استفاده شود.
برخی از افراد با آغاز دورهٔ پاک‌سازی دچار علائمی چون خستگی، سردرد، کج‌خلقی یا تغییر در الگوی خواب می‌شوند. یادتان باشد که فرایند پاک‌سازی فقط چند روز ادامه دارد و نه بیشتر. پس از پشت‌سرگذاشتنِ دورهٔ پاک‌سازی می‌توانید به‌سراغ اجرای رژیم کاندیدا بروید.
دورهٔ زمانی مشخصی برای این رژیم تعریف نشده است. برخی از هواداران آن، چند هفته و برخی چندین ماه را برای مشاهدهٔ اثرات مثبت رژیم در نظر می‌گیرند. پیش از آغاز رژیم کاندیدا باید به موضوعات متعددی توجه کنید:
- رژیم را آهسته و پیوسته آغاز کنید: به‌جای اینکه کافئین، قند و گلوتن را به‌یک‌باره و هم‌زمان ترک کنید، بهتر است که به‌تدریج، هر بار یکی از این موارد را از رژیم غذایی‌تان کنار بگذارید.
- این رژیم برای کوتاه‌مدت طراحی شده است: یادتان باشد که پس از بهبود علائم کاندیدا نباید به این رژیم ادامه بدهید.
چه غذاهایی در این رژیم مصرف می‌شود؟
در طول رژیم غذایی کاندیدا باید این مواد غذایی را مصرف کنید:
- میوه‌هایی با قند کم: لیمو سنگی، لیمو ترش، میوه‌های خانوادهٔ توت (مصرف به‌صورت مقادیر اندک)
- سبزیجات بدون نشاسته: مارچوبه، کلم بروکسل، کلم، کلم بروکلی، کرفس، خیار، بادمجان، پیاز، اسفناج، کلم کالی، کدو سبز، شلغم زرد (بهتر است به‌طور خام یا بخارپز مصرف شود)
- دانه‌ها و حبوبات بدون گلوتن: کینوآ، گندم سیاه، ارزن، سبوس جو
- مواد پروتئینی با کیفیت بالا: مرغ، ماهی آزاد (سالمون)، بوقلمون و ماهی ساردین (انوع ارگانیک، پرورشی در مراتع و گونه‌های غیرپرورشی)
- چربی‌های سالم: آووکادو، انواع زیتون، روغن نارگیلِ تصفیه‌نشده، روغن کتان، روغن کنجد و روغن زیتونِ فرابکر
- برخی لبنیات ویژه: کره، کفیر ارگانیک، روغن حیوانی یا ماست ساده
- دانه‌ها و آجیل‌های بدون کپک: بادام، نارگیل یا روغن نارگیل، تخم کتان
- گیاهان دارویی و ادویه‌ها: فلفل سیاه، نمک، دارچین، سیر، زنجبیل، شوید، پونه کوهی، رزماری، پاپریکا، آویشن و زردچوبه
- چاشنی‌ها: سرکه سیب، کلم ترش، آب نارگیل
- شیرین‌کننده‌های بدون قند: اِستِویا، اریتریتول، زایلیتول
- نوشیدنی‌های بدون کافئین: دم نوش های گیاهی، قهوهٔ کاسنی، آبِ تصفیه‌شده، شیربادام خانگی، شیرنارگیل (بهتر است بدون افزودنی باشد)، آب در ترکیب با لیمو سنگی یا لیموترش
افزون بر این‌ها، مکمل‌های پروبیوتیک هم به تسکین التهاب، ازبین‌بردن ارگانیسم‌ها یا موجودات میکروسکوپی ریز و کاهش شیوع عفونت کاندیدا کمک می‌کنند.
در این رژیم از مصرف چه غذاهایی پرهیز می‌شود؟
رژیم غذایی کاندیدا بسیار سخت‌گیرانه و جدی است و در آن، از مصرف قند، گلوتن، الکل و برخی لبنیات خودداری می‌شود. هواداران این رژیم غذایی معتقدند که مصرف‌نکردن این مواد به کاهش رشد قارچ کاندیدا کمک می‌کند. البته اثربخشیِ ترک این مواد در کاهش عفونت‌های کاندیدا هنوز اثبات نشده است؛ اما پژوهش‌ها نشان می‌دهند که مصرف بیش از حد قند در موش‌ها باعث وخامت عفونت در مواردی شده است که سیستم ایمنی ضعیف‌تری داشته‌اند؛ ازجمله خوراکی‌هایی که باید در رژیم کاندیدا کنار گذاشته شوند، باید به موارد زیر اشاره کرد:
- میوه‌هایی با قند زیاد: موز، خرما، کشمش، انگور و انبه؛
- حبوبات و دانه‌های حاوی گلوتن: گندم سیاه، گندم، جو، گندم آلمانی؛
- برخی انواع گوشت: ماهی‌های پرورشی، سوسیس و کالباس؛
- چربی‌ها و روغن‌های فراوری‌شده: روغن کانولا، روغن سویا، روغن آفتاب‌گردان و مارگارین؛
- چاشنی‌ها: کچاپ، سس سویا، سرکهٔ سفید، سس باربیکیو، مایونز یا سُس ترب کوهی؛
- برخی انواع لبنیات: خامه، شیر و پنیر؛
- شکر و شیرین‌کننده‌های مصنوعی: عسل، شکر چغندرقند یا مِلاس، ساکارُز، آگاوه، نیشکر، شربت افرا، شربت ذرت، آسپارتام؛
- آجیل و دانه‌های با احتمال بالای کپک‌زدن: گردو، بادام هندی و پسته؛
- قهوه، الکل و نوشیدنی‌های شیرین: چای کافئین‌دار، قهوه، نوشیدنی‌های انرژی‌زا، سودا، آب‌میوه؛
- افزودنی‌ها: نیترات‌ها یا سولفات‌ها.
به این نمونه رژیم کاندیدا توجه کنید
در این منوی غذایی هفتگی، شاهد برنامهٔ غذایی مجاز در رژیم کاندیدا هستید:
شنبه:
- صبحانه: مافین گندم سیاه با قهوهٔ کاسنی؛
- ناهار: باقی‌ماندهٔ خوراک مرغ کاری با نارگیل در کنار کینوآ و سبزیجات بخارپز از پنجشنبه؛
- شام: نودل کدو و مرغ، سس پِستو، سیر و روغن زیتون.
یکشنبه:
- صبحانه: اسموتی تهیه‌شده از کفیر ساده، کمی میوه از خانوادهٔ تمشک، کرهٔ بادام، نارگیل و دارچین؛
- ناهار: سالاد تخم مرغ پخته، بوقلمون، گوجه، خیار، زیتون و سُسی حاوی زیتون؛
- شام: چیکن فاهیتا تهیه‌شده از مرغ، فلفل، پیاز، گشنیز، آووکادو و سالاد سبز.
دوشنبه:
- صبحانه: نیمروی هم‌زدهٔ پف‌دار در کنار گوجه و آووکادو؛
- ناهار: بوقلمون و سالاد سبزی برگی، تکه‌های آووکادو، کلم، بروکلی و روغن زیتون؛
- شام: ترکیب کینوآ، سینهٔ مرغ، آب نارگیل و سبزیجات بخارپزی که در کنار هم تفت داده می‌شوند.
سه‌شنبه:
- صبحانه: ماست و گرانولا تهیه‌شده از ماست ساده، ۲۵ گرم میوه از خانوادهٔ تمشک، دارچین و بادام؛
- ناهار: خوراک مرغ با کاری قرمز تایلندی؛
- شام: برگر ماهی سالمون با یک فنجان آبِ گوشت و بروکلی بخارپز.
چهارشنبه:
- صبحانه: بوقلمون و سوسیس و کلم بروکسل
- ناهار: مرغ سرخ‌شده با لیمو و سالاد سبز؛
- شام: همبرگر بدون نان در کنار آووکادو و سبزیجات بخارپز و کلم‌ترش.
پنجشنبه:
- صبحانه: املتِ سبزیجات تهیه‌شده از: تخم‌مرغ، اسفناج، موسیر و گوجه؛
- ناهار: باقی‌ماندهٔ صبحانهٔ روز چهارشنبه به‌همراه کلمِ تفت‌داده‌شده؛
- شام: خوراک مرغ کاری با نارگیل در کنار کینوآ و سبزیجات بخارپز.
جمعه:
- صبحانه: املت با فلفل قرمز، پیاز، تخم‌مرغ و کلم کالی؛
- ناهار: کوفتهٔ بوقلمون با سالاد کلم کالی و چاشنی ارزن و روغن حیوانی؛
- شام: ماهی سالمونِ غیرپرورشی با لیمو، شوید و مارچوبه.
مزایای احتمالی این رژیم غذایی چیست؟
هرچند که از نظر علمی، مفیدبودنِ این رژیم غذایی اثبات نشده است، تمرکز آن بر مواد سالم و مغذی قابل‌تأمل است. خوراکی‌هایی که در این رژیم توصیه می‌شود برای کاهش وزن، حفظ سلامت قلب، بهبود عملکرد روده و کاهش التهاب بدن مناسب هستند؛ ضمن اینکه در آن، خبری از خوراکی‌های شیرینی نیست که به چاقیِ مفرط، انواع دیابت، بیماری های قلبی و سندروم سوخت و ساز منجر می‌شوند. حتی اگر این رژیم در کاهش عفونت قارچی کاندیدا هم نقشی نداشته باشد، به سلامت جسمی کمک شایانی خواهد کرد.
مضرات احتمالی این رژیم غذایی چیست؟
یکی از موضوعات بحث‌برانگیز دربارهٔ این رژیم غذایی، نبود شواهد کافی برای اثربخشی آن روی انسان‌هاست. پژوهشی سه‌ماهه روی ۱۲۰ نفر نشان داد که ایجاد تغییرات در رژیم غذایی افراد باعث کاهش چشمگیر مخمرهای قارچی در مدفوع افرادی بوده است که دچار رشد کاندیدا در ناحیهٔ روده بوده‌اند. این کاهش در افرادی که رژیم کاندیدا گرفته بودند، نسبت به افرادی که رژیم را رعایت نکرده بودند، به‌طور محسوسی قابل‌ملاحظه بوده است.
پژوهشی روی موش‌هایی که سیستم ایمنی ضعیف داشتند هم نشان داده است که مصرفِ بیش از اندازهٔ شکر و قند باعث افزایش رشد کاندیدا در مجاری گوارشی می‌شود. بررسی مختصری هم روی انسان‌ها انجام شده است که میزان رشد قارچ کاندیدا را، پیش، در حین مصرف زیاد قند و پس از آن بررسی کرده است. نتیجهٔ این پژوهش حاکی از آن است که میزان مصرف قند روی رشد کاندیدا در انسان اثری ندارد.
نکتهٔ منفی دیگر دربارهٔ این رژیم، سخت‌گیری شدید آن در عدم‌مصرف میوه‌های شیرین، شکر، گلوتن، سبزیجات نشاسته‌ای، برخی انواع گوشت، دانه‌ها و آجیل، الکل و کافئین است. عادت‌کردن به این رژیم کمی دشوار است؛ ضمن اینکه تأمین مواد لازم برای رژیم و زمان آماده‌سازی آن هم کمی قابل‌بحث است؛ زیرا هم خوراکی‌های نسبتا گران و کمیابی در آن وجود دارد و هم تهیهٔ این غذاها به زمان کافی نیاز دارد. البته باید گفت مدت‌زمان پیگیری این رژیم کوتاه است.
سخن آخر
هواداران این رژیم بر این باورند که پرهیز از مصرف گلوتن، شکر، الکل و برخی لبنیات باعث توقف رشد کاندیدا می‌شود. آنها بر مصرف غذاهای ارگانیک، گوشت و چربی و مواد غذاییِ باکیفیت تأکید می‌کنند. هرچند که رژیم، توصیه‌های خوبی دارد، از نظر علمی فاقد پشتوانه است. اگر دچار عفونت قارچی کاندیدا شدید، استفاده از این رژیم ضرری ندارد.
